,

ESKÄ° MERSÄ°N SOKAKLARI – ŞİNASÄ° DEVELÄ°

Vahap-Kokulu.jpg

ESKÄ° MERSÄ°N’DEN Ä°ZLENÄ°MLER – ŞİNASÄ° DEVELÄ°
1930’lu yılların Mersinini bu kerre de sokaktan izleyelim istedik. Bu yıllar bizim Ä°lk ve Ortaokul yıllarını kapsar ve sokağı çok iyi tanıdığımız yıllardır, bu yıllar.
Mersin o yıllarda bugünkü ile kıyaslanamayacak kadar küçüktür. Otomobille değil, bisikletle bile şehrin dört yanını birkaç saatte dolaşmanız mümkündü.
1927 yılında Mersin Belediyesi kendi imkanlarıyla bir nüfus sayımı yaptırmış, 11.730 kişi sayılabilmiş. 1936 yılında ise Mersin nufüsu 27.620’dir.
Şehir oldukça dağınıktır. Giritli ve İhsaniye Mahalleleri, Hamidiye ve Müftü Mahalleleri, Osmaniye ve Gavur Köyü gibi mahallelerle, şehir arasında hayli, boşluklar vardır.
Sokaklarımız
Åžehir merkezindeki ticari öneme haiz birkaç cadde dışında: Mersin sokakları kışın çamur, yazın toz yüküydü. Genellikle evlerde sofalar yollara açık olduÄŸundan evler tozdan kurtulmazdı. Yalnız evler deÄŸil insanlarda öyle. Sıtma ve veremden sonra görülen hastalık trahomdu. Mersin’de, Trahomlu Mektebi vardı. Ben Ä°lkokulu Trahomlu Okul’da bitirdim. Kışın çamur insanlara fazla zorluk vermezdi, hemen her sokakta oldukça iyi sayılabilecek kaldırım vardı. Belediyenin gücü o zamanlar ancak buna yetiyordu. Bazı caddeler parkeydi. YoÄŸurt Pazarı’ndan Fabrikalar Caddesi’ne kadar olan kısım ile Fabrikalar Caddesi’nin tamamı LENZ ÅŸirketi tarafından asfaltlanmıştı. Bu Mersin’in ilk asfaltıdır. Hastahane Caddesi’nin geri kısmı yapışkan bir çamur deryasıydı. Ben bir akrabamın evine giderken bu çamura saplandım ayağımdan çıkan ayakkabıyı zor çıkardığımı hiç unutmuyorum.
Mersin’in sokaklarını anlatırken, insanları taşıyan vasıtalardan bahsetmemek olmazdı. Bugün ancak fotoÄŸraflarından görebildiÄŸimiz bu araçlar sokaklarımızın süsüydüler. Bunlara FAYTON denildiÄŸi gibi KEROSA da denilirdi. BU sonuncu adı genellikle Tarsus asıllılar kullanırdı. Ara sıra LANDON dediÄŸimiz kapalı, pencereli at arabalarını görürdük. Fakat Mersin’liler bundan hoÅŸlanmamış olmalı ki pek devamlı olmadılar.
Faytonlar genellikle çift atla çekilirdi. Az da olsa tek atlı olanlarda vardı. Bugünkü taksiler gibi onlarında durakları vardı. İhtiyaç halinde gidip oralardan binilirdi. Şehirde dolaştıkları da olurdu. Eski Sebze Hali önü, Yoğurt Pazarı, Azak Han karşısı, Postahane civarı, Gümrük Meydanı duraklardan bazılarıdır.
Biz rastladıkça bu faytonların arkasındaki demire biner, gideceğimiz yere kadar giderdik. Arabacı fark eder veya yayalardan işaret alırsa arkaya kırbaç sallardı. Yüzümüze değerse kötü olurduk.
Yağmurlu havalarda faytoncu müşteri önüne muşamba koyar, yağmurdan korurdu. Yazın sıcakta faytonun üstü açılırdı. Genelde faytonlar pırıl pırıl boyalıydılar. Binmek istediğinizde nereye gideceğinizi sorarlar, çamurlu bildikleri bir yer ise, gitmezlerdi…
KeÅŸke bunlardan ÅŸimdi birkaç tane Mersin’de olsaydı. Bazı Avrupa ÅŸehirlerinde turistik ve belki de nostaljik bir deÄŸer taşıdıkları için bunların belli semtlerde çalışmasına izin verilmiÅŸtir.
Saydıklarımız insan taşıyanlar. Bir de yük taşıyan arabalarımız vardı. Tek atlıları saymıyorum. VAGON tabir ettiğimiz çift atla çekilen dört tekerlekli arabalar özellikle istasyon ve iskelelere mal götürüp getirirdi. Birkaç tane de yaylı araba sokaklarımızın lüksüydü.
Motorlu araçlar da sokaklarımızın yakın dostlarıydı, ancak adetleri parmakla sayılacak kadardı.
Ticari araçlar eski model, tenteli genellikle FORD marka otolardı. Stepne ve el frenleri dışardaydı. Kolçakla çalışan bu arabalara “Bas bir, kaldır iki” de diyorlardı. Pedala basınca araba birinci vitese geçip yürüyor, kaldırınca ikinci viteste yürümeye devam ediyordu. Tabii bu izahatı sonradan öğrendik. Bunların, yanında kapalı karoserli KAPTIKAÇTI tabir edilen arabalar da vardı. Motorlu araçların ÅŸehir dışında ihtiyaçlara cevap verdiÄŸini de ilave etmeliyim.
Åžehir içinde özel otomobiller de çok azdı. Sahiplerini bu nedenle ismen tanımak mümkündü. Ä°talyan Konsolosu, Enis Bey, ÅžaÅŸatiler, Alanyalı Mustafa Efendi, Sait Arif ve Veli Tevfik gibi gelir seviyesi yüksek kiÅŸilerin arabaları vardı…. Almanya’dan gelen bir yakınımız Gözne’ye gitmek için bu arabayı kiralamıştı, bende o vesile ile binmiÅŸ ve arabayı tanımıştım.
Åžehir içerisinde nakliye genellikle at arabası ve raylı sistemle yapıldığından kamyona tek tük rastlanırdı. Kamyon daha ziyade yaylalar da kullanılıyordu. Fındıkpınarı ve Gözne’ye içerisine tahta sıralar konulmuÅŸ “ÇARDAK” dediÄŸimiz bu arabalarla gidilirdi. Yayla yolları çok tozlu olduÄŸundan, yaylaya vardığınızda bembeyaz olurdunuz. Bisiklet yaygındı. Åžehrin birçok yerinde bisikletçi dükkanları vardı, saat hesabı kiralanabilirdi. Bisikletçi Nedim, Hastahane Caddesi’nde Bisikletçi Ahmet ve Süleyman en yeni bisikleti olanlar olarak sayılabilir.
SOKAK LAMBACILARI bir baÅŸka manzaramızdı. Bir elinde ayaklı merdiven, diÄŸer elinde tenekeden ibrik bulunan bir görevli akÅŸam yaktığı sokak lambasını, sabahleyin söndürürdü. Gazyağı bittikçe de, elindeki ibrikten tamamlardı. Mersin’de ilk elektrik her ne kadar 1928 yılı baÅŸlarında görülmeye baÅŸlamış ise de, ÅŸehrin her tarafında tesisat tamamlanmamıştı. Mahmudiye Mahallesi gibi sonradan teÅŸekkül eden mahallelerde elektrik daha sonra verilmiÅŸti. Evlere alınması da maddi imkanlara baÄŸlıydı. Bizim evimiz elektriÄŸe ben orta mektebi bitirdikten sonra kavuÅŸabildi.
Mersin sokaklarının köşe baÅŸlarının bir diÄŸer deÄŸiÅŸmez manzarası “TULUMBA”lardı. Evlere muntazam su verilmesi ancak 1938 yılında mümkün olabilmiÅŸtir. Gerçi Nazım Hikmet’in dedesi Nazım PaÅŸa’nın Mutasarrıflığı döneminde bazı semtlere su tevzi edildiÄŸi biliniyor ise de, bu yeterli deÄŸildi. Bu nedenle Belediyenin sokak köşelerine koyduÄŸu tulumbalardan halk evinin suyunu temin ederdi. Evlerde de tulumbalar olurdu. Mersin’de 10-12 metreden içilebilecek su çıkabiliyordu. Mersin’de sokak çeÅŸmeleri yok denecek kadar azdı. Mezarlık güneyinde Ä°talyanların artezyen suretiyle su çıkarma teÅŸebbüsü iyi sonuç vermemiÅŸti. Hatta bu su İçin yapılmış olan ve adı o zaman SÃœSLÃœ ÇEÅžME olan çeÅŸmemiz, buradan su alamayınca adı KURUÇEÅžME’ye dönmüştü.
Bugün olduÄŸu gibi, o günde ÅŸehrin deÄŸiÅŸmez manzarası SEYYAR SATICILARDI. Özellikle Bahçe Mahallesi’ne yakın yerlerin sabahında ÅŸu sesle uyanırdınız. ARTIMÄ°RRÄ°YE TEMRÄ°YE…. Bu devam ederdi. Satılan nesne, bir tepsi içinde üstü bezle örtülü, arasına ÅŸeker konulmuÅŸ kızartılmış bir tür bazlamaydı. Ä°ster çay ile ister öylece yenirdi. BaÅŸka mahallelerde de satılır mıydı, bilemiyorum. Ancak Mahmudiye Mahallesi’nde her sabah erken bu sesle uyanırdık.
EÅŸekle sebze ve meyve satan seyyarlarımız da vardı. Bunlar Bahçe Mahallesi veya Karaduvar’da yetiÅŸtirdikleri sebze ve meyveleri evlere kadar taşırdı. Tabii bunlar da bağırırdı. BANADURA… BALCAN… diye. Banadura domatesti. Öteki de malum.
Sebzelerde bugünkü gibi fazla çeşit olmadığı gibi, meyvelerde de bugünkü kalite yoktu. Elma, armut, kayısı, dut, yeni dünya, cennet meyvesi, dikenli incir, ciğriz inciri gibi meyvelerin hiçbiri aşılı değildi. Bunlara harap derdik, fakat lezzetleri fena değildi. Kaliteli üzüm de yoktu…
Yine daha ziyade Bahçe Malahallesi civarlarında duyulan seslerden biriside HALÄ°R..HALÄ°R.. sesleridir. Öğleden sonraları bu seslere LEBENÄ°YYE … LEBENÄ°YYE… sesleri de eklenirdi.
Birincisi süt, ikincisi yoğurttur. Yalnız bir hususu özenle belirtmek isterim, sütler katkısızdı. Belediyenin Çarşı ağaları, yani bugünkü tabirle Zabıtaları devamlı takip eder, elindeki aleti süte batırıp su karışık olup olmadığını kontrol eder, su tespit ederse süt kovasını yol kenarına boşaltırdı.
Yollarımızın durumu malum olduÄŸu için, umumiyetle seyyar satıcıların taşıma vasıtası eÅŸeklerdi. Temel KardeÅŸlerin iÄŸne-iplik, Yahudi Yakup’un manifaturası ve diÄŸerleri iÅŸe böyle baÅŸladılar, sonraları bisiklet, motosiklet oldu. Daha sonrada maÄŸaza sahibi oldular. Malum, Yakup Sıdalı Pasajında Al-Ä°pek maÄŸazasını açtı. Temel KardeÅŸlerde öyle.
Roman hemşehrilerimiz de KARA MURT satarlardı. Aslında satmazlar, ekmek karşılığı verirlerdi. Çocuklar murtçu Roman kadınlara takılırdı: Su Eleği Var mı? O da cevap verirdi: Gidip ananıza sorun!
DARDAĞAN satıcıları çocukların gözdesiydi. Dardağanın üstündeki hafif şekerli madde somurulduktan sonra, dardağanla birlikte satılan kamışla çekirdeği üflenirdi. Yakından yüzünüze değse, kızarıklık yapacak kadar etkiliydi.
Sokaklarımızda Şam tatlısının yanı sıra muhallebi, sütlaç gibi tatlılarda satılırdı. Bunlardan bir de CİCİ-BİCİ Muhallebisi dediğimiz nişastadan yapılanı vardı. Bir parça üzerine pudra şekeri, renkli gül suyu dökülüp yenen bir nesne. Anlatırlar; bir adam bu cici-bici satan satıcıyı izledikten sonra satıcıya sormuş:
-Yahu bunu kim alıp yiyor? Satıcı cevap vermiş:
-Bir alan bir daha almasa bile, ben ömür boyu müşteri bulurum.
Bazen seyyarlarımız şehir dışından da gelirdi. Bunlar Bob-Stil kıyafetli, top ense, züppe kişilerden oluşuyordu genellikle. Ellerindeki küçük bölümlere ayrılmış tepsilerde değişik kokularda şeker macununu MANİLER söyleyerek satarlardı. Macun, bir çöpe sürülerek verilirdi. Şekerden bahsedince, Şekerci Nazım Ağayı söylemeden olmaz. Uzun yıllar ceviz ve fındığı şekerli macuna batırıp kurutup satan Nazım Ağa; bilhassa orta mektep talebelerinin yakın tanıdığı kişiydi. Bir taraftan sazını çalar, diğer taraftan da dumanını (esrar) çekerdi.
Yaz aylarının değişmez satıcıları, bugünde olduğu gibi MEYAN şerbetçilerdi. Limonata, ayran ve bugün rastlamadığımız buzlu çiçek suyu kokulu ÜZÜM HOŞAFI sık sık rastlanan seyyarlardandı.
Yıllarca bir tek dondurmacı hatırlıyorum. Dondurmacı ABBAS. Dondurma genelde evlerde yapılırdı. Dondurma yapımı için İç ve dış kaplar ve sahlep bolca bulunurdu.
Darılar kaynamış olarak değil, kömürde pişirilmiş satılırdı. Zira o tarihte sokakta kaynatmak olanağı bugünki gibi kolay değildi. Kış gecelerinde, evlerimizde bardakla ölçülüp satılan kavrulmuş darı eğlencemizdi.
Şeker kamışı nadiren seyyarlarda, genellikle mahalle bakkallarında satılıyordu. Bakkal önlerinde kamışla bir nevi kumar oynardık: Bakkalın verdiği keskin bıçakla kamışı dimdik dikip, düşünceye kadar el sürmeden parçalara ayırmak. Kim fazla ayırırsa o kazanırdı. Daha çok kamış parasına oynanırdı. Gazozla, şam tatlısı ile de oyun vardı.
İki tane gazoz veya Şam tatlısı yan yana konur. Kara sinek önce kiminkine konarsa o kaybeder, paraları öderdi. O tarihlerde kara sinek boldu.
Mersin sokaklarında DÄ°LENCÄ°’leri de unutmamak gerekir. Ancak o günün dilencileri de, uygulamaları da, bugünkünden çok farklıydı. Bugünkü gibi sakatlayıp Mersin’e sevk edilmiÅŸ dilenciler yoktu. Mersin’in çok fakir kiÅŸileriydi bunlar. Ve haftanın sadece PerÅŸembe günleri çıkarlardı. Esnaf ve tüccar hatta evler bunlara vereceklerini … hazırlarlar, gelenlere verirlerdi. EÄŸer yabancı bir dilenciyi Belediyenin Çarşı AÄŸası yakalamışsa, derhal trene bindirilip ÅŸehir dışına çıkarılırdı… Evlerin dilencileri daha ziyade Roman hemÅŸehrilerimizin karısı ve kızlarıydı ve bunlar para deÄŸil, ekmek dilenirdi.
O yılların sokaklarını çok iyi tanımamıza rağmen unuttuklarımız da belki vardır. Ama hiç unutmadıklarımızdan biriside başıboş sokak köpekleridir. Kuduz vakası duymazdık, zira sokakta köpek bırakmazlardı. Esasen halkta köpek merakı diye bir şey yoktu. Bahçelerdeki koruyucu köpek yanında tek tük sahipli köpeğe rastlanırdı.
Belediye görülen her köpeÄŸi zehirlerdi. Biz bunlara rastlarsak; evde varsa, yoÄŸurtlu sarımsak içirip diriltmeye çalışırdık. Fakat köpekler çok erken saatlerde zehirlenmiÅŸ olduÄŸundan kurtarmak mümkün olmazdı. Bugünün trafik sıkışıklığını, kalabalığını düşününce; 30’lU yılların imkanları kısıtlı, tozlu sokaklarını aradığımızı söylersek, bunda samimi olduÄŸumuzdan hiç şüphe edilmemelidir. (İçel Sanat Kulübü 92 nolu bülteninden alınmıştır.)

FotoÄŸraf Vahap Kokulu’nun Facebook sayfasından alınmıştır.

Biyografik Bilgi

scroll to top