,

HİCAZ DEMİRYOLU YAPIMINDA BÖLGEMİZDEN KATKILAR – GÜNDÜZ ARTAN

Belemedik-2.jpg

Çamalan’daki Alman Mezarlığı’nın yeni düzenlenmesi dolayısıyla 1 Haziran 2000 günü yapılan törene katılan Almanya Büyükelçisi Dr. Rudolf Schmidt, 2 Haziran’da Mersin’de basın toplantısı yaptı.
Alman Mezarlığı, BaÄŸdat demiryolunun yapımında hayatını kaybeden Almanlar için yaptırılmıştır. 1980 yılında asker kemikleri Ä°stanbul Tarabya’daki Alman mezarlığına taşındığı İçin son yıllarda bakımsız, harap haldeki Anıt-mezar yeniden düzenlendi.
Bağdat demiryoluna 1900’lü yılların başında eklenen, Adana-Medine arasındaki Hicaz demiryolunun
yapımında yöremizi ilgilendiren ilginç özellikler vardır. Günümüzde harap ve kullanılmaz haldeki Hicaz demiryolunun onarılarak, “Uçaktan korkan hacı adayları için hizmete sokulacağı” haberi birkaç ay önce Kurban Bayramı günlerinde gündeme gelmiÅŸti. Diyanet Ä°ÅŸleri BaÅŸkanlığının baÅŸlattığı ve Suriye’nin, Ãœrdün’ün destekleyeceÄŸi bu giriÅŸim gerçekleÅŸirse “Osmanlı’nın yâdigârı” hatta modern vagonlarla yapılacak yolculuktan Ãœrdün’lü, Irak’lı ve Ä°ran’lı hacıların da yararlanacakları anlaşılıyor (Hürriyet Gazetesi, 15 Mart 2000).
Ä°stanbul’dan BaÄŸdat’a uzanan demiryolu hattı Adana’dan geçiyordu. 1 870’li yılların ilk yıllarında baÅŸlanan ve Toros tünellerindeki güçlüklerle gecikerek Ä°ÅŸletmeye açılan BaÄŸdat demiryoluna eklenecek bir hat ile Ä°stanbul’dan Medine’ye trenle Ulaşım fikri Abdülaziz zamanında düşünülmüş, hazırlanan projeler çok pahalı bir yatırım olduÄŸu için vazgeçilmiÅŸti. 2. Abdülhamit’in 1900 yılında baÅŸlattığı Hicaz demiryolu Adana’dan Hama, Humus, Åžam, Akabe’nin doÄŸusundan Medine’ye ulaÅŸan bir hattır. Müslüman ülkelerden alınan yardımlar ile özel kamu kaynaklarından toplanan gelirler “Hicaz Åžimendifer Hattı Ä°anesi” adı verilen bir fonda toplandı. BangladeÅŸ’e kadar birçok Müslüman ülkenin yardımları olmuÅŸtur. Fakat sarf edilen paraları, Anadolu ve bölgemiz halkı saÄŸlamıştır. Bedensel çalışmalar kadar altınlarını satarak toplanan yardımlarla 1907 yılında tamamlanarak hizmete giren 2.443 km. uzunluktaki Hicaz demiryolu, Mekke Åžerifi Hüseyin’in 1915 yılında Osmanlı yönetimine karşı baÅŸlattığı ayaklanma sırasında Ä°ngiliz Binbaşı Lawrence’ın altın vererek kışkırttığı yerli kabileler tarafından tahrip edilmiÅŸtir. Ä°stasyonlar, depolar ve Medine’deki görkemli Ä°stasyon harap olmuÅŸ, lokomotifler ve vagonlar korunmadığı için iskelet haline gelmiÅŸtir.
Bütünüyle Osmanlı Devleti tarafından İç mali kaynaklarla finanse edilen Hicaz demiryolunun yapımında, para dışında malzeme bağışı ve “bedenen çalışma mükellefiyeti” ile “bedenen çalışmak istemeyenler için bedel-i ÅŸahsi ödenmesi” için çıkarılmış olan Nizamname uygulanmıştır. Bu nizamnamede “ 16-60 yaÅŸ arasında erkek nüfusun, yük arabası ve hayvanlarıyla birlikte her 5 yılda 20 gün yol inÅŸaatında çalışmak zorunda” olduÄŸu, bedenen çalışmak Ä°stenmeyenlerin “bedel-i ÅŸahsi” ödeyerek bu mükellefiyetten kurtulabilecekleri; imam, papaz ve hahamlar, mektep hocaları, hastalar, silah altındaki asker ve subayların, sadece ÅŸahısları itibariyle muaf oldukları” belirtiliyordu. 1909 yılında yapılan bir deÄŸiÅŸiklikle “yük arabalarının kullanılması zorunluluÄŸu kaldırılmış, yaÅŸ sınırı 18’e çıkarılmış, mükellefiyete Ä°stanbul’da yaÅŸayanlar da katılmıştır.” … Yardımda bulunanlara nikel, gümüş, altın madalyalar dağıtılmıştır.
Malzeme bağışı, ray döşemede kullanılacak travers konusunda yoÄŸunlaÅŸmıştır. 2m. uzunlukta, 20 cm. geniÅŸlik ve 1O cm. kalınlıkta, çam, meÅŸe, akgürgenden kesilmiÅŸ traversler, en yakın iskelelerden gemilere yüklenerek Åžam’a gönderilmiÅŸ, bu konuda Mersin Ä°skelesi de kullanılmıştır. 1900 yılında Adana Vilayetinden 300.000 adet, (Mersin’den 1200, İçel sancağından 2760, Karaisalı (Adana)’dan 10.500 adet) toplanmıştır.
36 kalede metruk haldeki 824 balyemez topu İle 579.332 mermi eritilerek 3.800 ton demir ray yapılmıştır.
Kurban derileri, demir ve kömür yataklarının imtiyazları Hicaz Demiryolu Komisyonu’na hibe edilmiÅŸtir… BaÄŸdat ve Hicaz demiryollarına iltisak (baÄŸlantı) hatlarından en önemlisi 67 km.’lik Mersin-Adana hattıdır. Ä°mtiyazı 1883 yılında verilen hat, 1885 yılında Ä°ngiliz-Fransız-Türk sermayesiyle kurulan “Mersin –Tarsus Adana Demiryolu Åžirketi” tarafından yapılmış ve AÄŸustos 1886’da iÅŸletmeye açılmıştır. Böylece Mersin, BaÄŸdat’a, daha sonra da Medine’ye baÄŸlanmış oluyordu. Mersin-Adana hattı daha sonra Fransızların denetimine girmiÅŸ, 1906 yılında Almanlara satılmıştır. İçel Sanat Kulübü Aylık Bülteni 92. sayısından alınmıştır.
Sitemizde aynı konuda başka bir yazı için Semihi Vural’ın, Pamuğun Çocuğu Mersin kitabına bakınız.

Biyografik Bilgi

scroll to top