,

MUT FOLKLORUNDAN DAMLALAR (PÜSE – ZİFT – KÜL) – Doğan ATLAY

PÜSE:
Çam odunlarının reçineli kısmı (ki ana buralarda ÇIRA denir) 30 – 40 cm. boyunda pardılanır. Düzgün ve eğimli bir say üzerine istif edilir, üzeri toprakla tamamen kapatılır. Toprağın üzerinde  ateş yakılır. Sayın eğimli tarafından toprakta ufak bir  çıkış deliği açılır. Üzerinde yanan ateşin sıcaklığı ile eriyip odundan ayrılan reçine oradan çıkıp önünde açılan bir çukurda toplanır. İşte bu PÜSE’dir. Zeytinyağından daha koyu bir  sıvı, siyaha yakın renkte kahverengidir. Çok yapışkan, kendine has, keskin bir kokusu vardır. Yağda erir. Püseyi” herkes yapamaz, Mut yöresinde Burunköylüler yaparlar ve satarlardı.
Püsenin çok geniş bir kullanım alam vardır. Halk arasında «KARA HEKİM» diye de anılır. Köylerimizin her evinde mutlaka bir kabak (Su kabağından özel hazırlanmış bir kap) püse bulunurdu.  Püse kabakları  kırılıp, dökülüp heder  olmaması için evin en  kuytu gözden, ayaktan ırak yerlerine konurdu.
Buna göre bir de  bilmece düzenlenmiş
“ Karanlık yerde kadı oturur – Püse kabağı”. Püse kabağının içine püse bulağacı denen bir çubuk konur, onunla alınıp kullanılır.
Kullanıldığı yerler (tespit edebildiğim kadarıyla) : (*y)
1 – İltihaplı yaralara püse ile sabun karıştırılarak pomat yapılıp sarılır.
2 – Dolama  (panaris’da)  sıcak külde pişirilen soğan üzerine püse akıtılıp yaralı parmağa sarılır.
3 – İshal’de: Kavrulup çekilmiş kahve ile püse katılaşıncaya kadar karıştırılır yuvarlak nohut büyüklüğünde tabletler yapılıp hastaya içirilir.
4 – Kurbağacık (çocuk yaz ishali) ‘ta: Hasta çocuğun karnına yağlı püse ile iyice masaj yapılır. Yağlı püseye batırılmış bir kompres konarak sarılır.
5 – Yeni doğan bebeklerin göbeğine (düşünceye kadar) yağlı püseye batırılmış bir kompres konur.
6 – Küçük  bebekler ağladığı zaman kulağı sancıdığına hükmedilir, bebeğin kulağına yağlı püse akıtılır.
7 – Kabakulak’ta: Hastanın boynuna tuzlu püse sürülüp deve yünü  ile sarılır.
8 – Püse, soğuk suda rengi açılıncaya kadar yıkanır, biraz tuzsuz  inek yağı ile karıştırılıp iyice döğülerek pomat yapılır her çeşit yara tedavisinde itimatla kullanılır.
9 – Temreği (ekzema)’de: Püse, tuzsuz inek yağı, yumurta sarısı karıştırılıp pomat yapılarak her gün tatbik edilir.
10 -Atların ayaklarına olan bıçılgan (akıntılı bir yara) hastalığında püse kullanılır.
11 -Hayvanlardaki uyuz hastalığı yağlı püse ile tedavi edilir.
12 -Keçilerin ağzında “Eski” denen kuru, kabuklu bir yara oluşur, ona da yağlı püse sürülür.
13 -Çarık, edik ve ayakkabıların  tabanına  püse sürülerek ömrü uzatılır.
14 -Boyunduruk kayışları yağlı püse  ile sağlamlaştırılır.
15 -Yaz günleri deve, at, eşek gibi  hayvanları sinekler çok rahatsız eder. Onları korumak için bacakları  aralarına  yağlı püse sürülür.
16 -Karınca istilasına uğrayan bir eşya, etrafına püse akıtılarak korunur.
ZİFT :
Püseden yapılır. Püse teneke kutularda alevsiz ateş (köz) üzerinde kaynatılır, akide kıvamına gelince ateşten alınır. Zift katı ve siyah renklidir.
Kullanıldığı yerler:
1 – Kulunç ağrılarına ziftli  yakı tatbik edilir.
2 – Eyeği kemiği batmalarına da ziftli yakı tatbik edilir.
3 – El, ayak çatlaklarına ısıtılarak  yumuşatılan zift tatbik edilir.
KÜL:
Çok değil, 30 – 35 yıl evveline kadar  Mut köylülerinin yaşantısında külün önemi çok büyüktü.
a) Suyun sertliğini aldığından sabun iyi köpürür.
b) Yağı ve kiri erittiğinden temizlik kolay ve güzel olur.
e) Antiseptik hassası olduğundan yaralar iyi tedavi edilir.
Bu işlerde kullanılan kaliteli kül, meşe, piynar gibi sağlam ağaç külleridir.
Kül de püse gibi Burunköy’lüler tarafından yakılır ve satılırdı. Alım  satım buğdayla başa baş olurdu.
Külün kullanılışı :
1 – Çamaşır yıkamada: Yıkanacak çamaşırın az veya çokluğuna göre münasip miktar kül bir kap içerisinde sıcak suya bırakılır bir saat kadar  bekletilir  buna  kül, çökertme  denir. Çökertilen küllü sudan bir miktar çamaşır suyuna katılıp çamaşır yıkanır.
2 – Bulaşık yıkamada: Isıtılan bulaşık suyuna bir parça kül  atılır onunla  bulaşık oğularak  yıkanır.
3 – Ateşe konan mutfak malzemelerinin ateşe gelen yüzü 0,5 cm. kadar kalınlıkta kül ile kaplama yapılır. Bu külde kalite aranmaz.
4-  Keskin kül biraz sıcak suda ıslatılır, alınan su açık ve kapalı her çeşit yara temizliğinde kullanılır.
5 -Konar – göçer yaşantının vazgeçilmez kaplarından olan yannık ve dağarcık yapımında kıl dökücü olarak kullanılır.
(Şimdilerde deterjanın çıkması ile ‘külü kimse kullanmaz oldu. Halbuki ne kadar sıhhi idi.)
Doğan ATLAY : Emekli Sağlık Memuru – Mut.
Bu yazı  “Mersin Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayın Organı” olan “İÇEL KÜLTÜRÜ”  Mayıs 1990 ayı  10. Sayısından alınmıştır.
(*y) yumuktepe.com notu : Bu site bir öneri sitesi değildir. Matematiğe uymayan hiçbir yolu önermez.  Yukarıdaki yazı veya bu sitedeki bütün yazılarda geçen önerileri  kültürümüzün bir parçasını sergilemek için ve saygı ile sunar.

Biyografik Bilgi

scroll to top