Anamur 600 yıla yaklaşan Türk hakimiyetinden bu, yana bir Türk ili olma özelliğini korumuş, bu topraklar, üzerinde Türk çocukları kültürümüzün bize kazandırdığı, çerçeve içerisinde çeşitli çocuk. oyunları oynamışlardır. Bugüne kadar Anamur yöresinde bu çocuk oyunlarını derleme ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bizim bu çalışmamızın ilk olmasından dolayı baş tarafa Anamur’u tanıtıcı kısa bilgiler konulmuştur.
Anamur yöresinde 40’a yakın köy bulunmaktadır. Bu köyleri tek tek tarayıp bütün oyunlarını derleme fırsatını kısa bir dönem içerisinde bulabilmiş değiliz. Kıt malzeme ve ulaşım zorluklarından dolayı bütün oyunları derleyemedik. Derlediğimiz çocuk oyunları, çocuk oyunlarında söylenen tekerlemeler, sayışmacalar ve oyun oynanış biçimleri arasında köyler arasında pek bir fark olmadığı için de derlenen kişileri ve derleme yerlerini de sonda liste halinde verdik. Uzun bir zaman içinde Anamur’ da anlatılan, geçmişte oynanan ve günümüzde oynanan çocuk oyunlarım tam olarak derleyebileceğimize inanmaktayım.
OYUNLARDA EŞ SEÇİMİ
Anamur’ da dağ köylerinde, şehirde, okulda, sokakta, oyun bahçelerinde, Yörük çocukları koyun güderken, dağda, kırda, bayırda çeşitli eğitici, eğlendirici, zevk verici, ders vermeye veya cezalandırmaya yönelik çeşitli oyunlar oynanmaktadır. Bu oyunların oynanması iki ,kişi arasında olabildiği gibi, gruplar ve takımlar arasında da olabilmektedir. Grup ve takım oyunlarında eş seçimi oyundan önce, oyunun kazanılmasına yönelik ilk aşamadır.
Eş seçiminden sonra ise sıra oyuna ilk başlayacak kişinin veya grubun tespitine gelecektir.
Eş seçimi birkaç türlü yapılmaktadır. Bunların en başında sayışmalar, yağlı- yağsız, yazı- tura ve sıra ile eş alma gelmektedir.
SAYIŞMALAR
Biz çocuk oyunları ile ilgili derlemelerimizi yaparken 25 adet sayışma tespit ettik. Bunlar sırası ile şöyledir :
1- Mürekkep, mürekkep, sana bir İsim gerek. Ayşe, Ayşe’yi seviyor musun ? Seviyorsan aşkından ölüyor musun ? Ölüyorum. Öyleyse parmaklarından beş kere kuluç kırmalısın.
2- İn min, ucu din. Fır fır ata. Sinek sıça. Toku tuk. Toku tuk, fiş.
3- Kralın kızı, kapıyı kırdı. Kral kızına çok kızdı. Kıralın kızı evden kaçtı . Kendini farelere yem yaptı.
4- 0 .. 0. Allah’dan başlıyorum. Kim çıkacak bilmiyorum. Biricik, ikicik, üçcük, dörtçük, beşcik, altıcık, yedicik, sekizcik, dokuzcuk, oncuk. Cuka, cuka cuk. Mavi boncuk sen çık.
5- Üşüdüm,üşüdüm daldan elma düşürdüm. Elmayı yemişler, bana cüce demişler. Cücelikten çıktım. (*1)
6- Ablam pilav bişirmiş, içine sıçan düşürmüş. O sıçanı ne yapmalı? Minareden atmalı. Minarede kuş var. Eniştemin cebinde türlü türlü yemiş var.
7- Allah’dan başlıyorum. Kim çıkacak bilmiyorum. Otuz otuz altmış. Bir gemi batmış. İçindeki şişko dokuz göbek atmış 1-2-3-4-5-6-7-8-9.
8- a) Mavili mavili mor çiçek, mavili burdan geçecek. Öp babamın elini beni sana verecek.
b) Duvardan atlasana, patates toplasana. Ben annemin biricik kızıyım. Ağzını toplasana.
c) Demir kapı aralık. Kızlar beşbin liralık. Oğlanlara gelince pislik kutusundan çıkmış, pis balık.
9) 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10. Gel bizim bahçeye. Bahçede kızlar. Yumurtlamazlar. Şimdiki kızlar söz tutmazlar. Doktor gelir tık, tık, tık. Elinde ıbrık. Şimdiki ilaçlardan bıka bıka bıktık.
10-İğne düştü yakamdan. Kral geliyor arkamdan. Gelme kral gelme, Annem bakıyor balkondan.
11-0 … 0 … 0. İyne battı. Canımı yaktı. Tombul, kuş,arabaya düş. Arabanın tekeri. İstanbul’un şekeri, Hop, hop, altın top. Bundan başka oyun yok.
12-0 0. Oya. oya gitti maça. Maç bileti kaça?
13-İncecik yılan. Tepsiye dolan. Vallah,billah yalan. Ataya selam. 1-2-3.
14-Ola, mola, portakala, vaza, vizo, domatese, ekşi, mekşi, havan do.
15-Bisiklete bindim. Karıncayı ezdim, Afedersin karınca, ben seni maymun, suratlı sandım.
16-Çık çıkalım çayıra. Yem verelim ördeğe. Ördek başını kaldırmış. Meyvelere sündürmüş, Meyveci komser. Çık başını göster. Bak nişannın geliyor, canın kimi ister ?
17-İnci, minci. Kim birinci ? Öğretmenin cici kızı birinci. Çarşıdan aldım pirinci.
18-Çık çıkalım çayıra, yem verelim ördeğe. Ördek yemini yemeden, çıyak, mıyak demeden. Hakkıdı, mıkkıdı. Çıktın çıkardım. Kimi çıkardım.
19-Portakalı soydum. Baş ucuma koydum. Ben bir yalan uydurdum. Duma duma dum. Kırmızı mum.
20-Sin-sin -sineğim. Dağda gezer ineğim. Ot versem yemezsin. Sakız versem çıtır, mıtır geversin.
21-Ennem, , mennem. Gel gıdı gıdı, gıttan. Gıdı, gıdı hoptan. Ennem, mennem sen çık.
22-1 cam. 2 cam. 3 cam. 4 cam. 5 cam. 6 cam. 7 cam. 8 cam. 9 cam. 10 cam. O benim amcam.
23-O, o, o. Lili kız. Lili, lili kız. Papatya dili kız. Senin saçın kaç türlü kız.
24-O ini mini çikilota. Enapa, enapa en kötü pa doramina, doramina, hoppiniş, maruliş, Kör Hasan sadıkı diş.
25-Elden elden epelek. Yerden çıkmış topalak. Topalağın yarısı. Hasan beyin karısı.
Bütün yukarıda sayılan ebe seçimi veya eş seçiminde kullanılan bu sayışmaları çocukların çizgi oynarken, saklanbaç oynarken, pilav yemesi oynarken, cika oynarken saydıklarını her an için görebilirsiniz.
Dikkat edilirse bir çoğunun anlamının dahi olmadığı, bir takım kelime dizilişlerinden meydana geldikleri görülür. Burada önemli olan anlam değil sayışmayı yapan kişinin her heceyi bir kişiyi göstererek sayması ve bunun neticesinde son heceye denk gelen kişinin ebe veya bir takıma eş olmasıdır.
Dördüncü ve yedinci sayışma ile, onaltıncı ve onsekizinci sayışmanın iki değişik varyant olduğu açıkça görülecektir.
Anamur yöresinde çocukların oyuna başlamadan önce eş veva ebe seçiminde kullandıkları diğer şekillerden biri de yağlı-yağsızdır.
Yağlı yağsız oyunu şu şekilde oynanmaktadır: Yassı bir taş alınır. Bu taş havaya atılacaktır. Önemli olan taşın her iki yüzünün de düz olması (say) dır. Bir tarafına taşı havaya atacak olan çocuk tükürür. Karşısındaki çocuğa sorar .
-Yağlı mı, yağsız mı ? Taşın tükürülerek ıslatılmış kısmı yağlı, diğer tarafı yağsızdır. İkinci çocuk birini tercih eder. Taş havaya atılır. Yere düşünce taşın hangi tarafının üste geldiğine bakılır. Tercihi yapan çocuğun dediği taraf gelmişse oyuna ilk başlama hakkını elde eder veya diğeri ebe olur.
Yazı-tura oyunu da, yağlı-yağsız oyununa benzeyen bir başka, oyundur. Bunda ise; bir bozuk paranın resimli tarafına tura, yazı ve rakamların bulunduğu tarafına yazı denmesi ve paranın havaya atılması ile çocuğun birinin yazı veya tura isteyerek, para yere düşünce kontrolü ile oynanan bir oyundur.
İki oyun başının seçiminden sonra çocukların ikişer ikişer gruplanarak kendilerine takma birer isim koymaları ile oynanan oyunda “neyi alın” (*2) oyunudur. İkişer gruplanan çocuklar kendilerine koydukları takma adın ikisini birden oyun başlarına söylerler. Diyelim ki bir çocuğun adı Armut, diğerinin ki Elma konmuş olsun. “Armudu mu alın, elmayı mı?” diye çocuklar grup başlarına sorarlar. Onlar da sıra ile bir biri, bir diğeri tercih hakkına sahiptir. Hangisini alırsa o takma adlı çocuk tercih eden oyun başının grubunda oyuna katılacaktır.
Bir diğer ebe veya eş seçimi oyunu “dolu mu boş mu?” oyunudur. Bunda ise eline küçük bir taş alan çocuk diğerlerine taşı elinin herhangi birine arkasına ellerini götürerek saklar. Diğer çocuklar ellerini öne uzatarak “seçin” der. “Dolu mu, boş mu seçin ?” sözünden sonra ikişer ikişer biri bir eli, diğeri öbür eli alarak ellerden yapışırlar. Taşın olduğu eli alanlar bir grup, taşın olmadığı eli alanlar bir diğer grubu meydana getirir. Çocuk avuçlarını sıktığı için taş görünmez. Avuçlar tercihler yapıldıktan sonra açılır.
Bir, diğer oyun tek mi -çift mi oyunudur. Boş dolu oyunu gibi oynanır. Ellerin içindeki taşın tek veya çift olduğuna göre eş seçilir.
(*) ÇINAR ARIKAN: M. Kadılar İlkokulu Müdürü
Bu yazı “Mersin Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayın Organı” olan “İÇEL KÜLTÜRÜ” Mayıs 1992 – 21. Sayısından alınmıştır.
“Yumuktepe.com” notları:
(*1) buraya “ablama gittim” eklenmeli ?
(*2) ne alın = neyi alırsın