Aydın Sevim Kitapları ve Bazı Notlar
“Karaali ile Akkız”, “Nasrettin Hoca-Tüm Zamanlar”, “4 Element”, “Toros Dağları”, “Mersin Tarihinin Panoraması ve Mersin Haberleri Kronolojisi”, “Kilikya Gezginleri ve İçel Gezi Notları”, “Geçmişten Günümüze Mersin’de Posta ve Haberleşme”, “Mersin Yer Adları Rehberi”. Bunlar, Mersinli değerli araştırmacı ve yazar Aydın Sevim’in yayımlanmış kitaplarının adları. İlk ikisi çocuk kitabı, diğerleri Mersin ile ilgili. Mersin ile ilgili bu kitapları nedeniyle Aydın Sevim, 2022 Şinasi Develi Mersin Kent Ödülü’ne layık görüldü. Sayın Sevim’i hem üretkenliği hem de aldığı ödül nedeniyle kutlarım.
Bu kitaplardan “4 Element” piyasada yok. Diğerlerini okudum. Hepsi, takdir edilesi değerli emeklerin ürünü. Bu yazıda bu kitaplar hakkında önce bazı kısa bilgiler verilecek, sonra bazı saptamalar yapılacak; daha sonra da bir kitaptaki bir bilgi üzerinde durulacak.
1. Kitaplar Hakkında Bazı Kısa Bilgiler
4 Element
İlk baskısı 2017 yılında yapılan 149 sayfalık kitabın tanıtım bülteninde şu ifadeler yer almakta: “Zamanların en iyisi, zamanların en kötüsüydü… / Umudun baharı, umutsuzluğun kışıydı. / Yaşamak için her şeyimiz vardı, / Yaşamak için hiçbir şeyimiz yoktu. ‘Charles Dickens’
Dört ana unsuru üzerinde taşıyan; Anadolu’nun güneyinde, Doğu Akdeniz’in dört noktasının kesiştiği küçük bir bölgede, geçmişten günümüze kadar yaşanan mutlulukların, acılar karşısında ne kadar çaresiz ve acınacak bir halde olduğunu, umudun baharının aslında umutsuzluğun kışı olduğunu, her ne kadar arzu etsek de bu hikâyenin mutlu bir sonla bitmediğini göreceksiniz.
Taurus üzerinden doğan güneşin ışıkları gümüş gibi parlayan Cydnus nehrinin suları üzerine düştüğünde Cyprus rüzgârları hafifçe esmeye başlar; biraz ileride Anchialus’ta bir ateş yanmaktadır, rüzgâr estikçe ateş alevlenir, Anchiale’nin kralı, Anakyndarakes oğlu Sardanapal için sofralar kurulur, eğlence ve sefahat başlar, Kral çok mutludur ve şöyle der ‘Ye, iç, neşelen, çünkü diğer şeyler bundan daha değerli değildir.’
Ancak mutlu günler kısa sürer, Hava (Cyprus), Su (Cydnus), Toprak (Taurus) ve Ateş’in (Anchialus) oluşturduğu bereketli topraklarda sevincin yerini hüzün ve acı alır. Yıllar geçtikçe dört elementin özellikleri de açığa çıkmaya başlar; doğudan batıya, Anchiale’nin ışığı ve sıcaklığı Arşı Alem’e yayılır, Mağribî Alimler dört elementin yani Anâsır-ı Erbaa’nın bütün fizikî varlıkların ilkesi olduğunu, Ustukus’un ise nesnelerin kendisinden meydana geldiği ve yine ona döndüğünü anlatırlar.
Kısacası bu kitap yaşamak için her şeyimizin olduğunu, aslında yaşamak için hiçbir şeyimizin olmadığını açık ve net bir şekilde fark etmemize yardımcı olacaktır. Anlatılanlar küçük bir bölgeye aitmiş gibi görünse de gerçekler ve hayaller arasındaki o ince çizgiyi aştığımızda karşımıza çıkan sonsuz evrende her unsurun bir değeri olduğunu anlamak yaşantımıza ayrı bir değer katacaktır.”
Toros Dağları
Bu kitabın ilk baskısı da 2017 yılında yapılmış. 114 sayfalık kitap, dört gezgin ve/veya araştırmacının Kilikya’ya ilişkin notlarının çevirilerini içermekte. Mme. B. Chantre’nin Küçük Asya / Kolera Salgını başlığı altındaki Kilikya bölümüne ilişkin notları, kitapta en fazla yeri (82 sayfa) kapsamakta. Edvin John Davis’in Asyalı Türkiye’de Yaşam başlığı altındaki Gözne / Mersin’de Ateşli Salgın Hastalıklar bölümüne ilişkin notları 21 sayfa; J. RenwickMetheny’in Kilikya Gezi Anıları başlıklı notları 2 sayfa ve James A. Motgomery’ninKlikya’daki Aramice Sınır Yazısı Üzerine Bir Rapor başlıklı notları da 1 sayfa kadar. Notlar, anılan kişilerin Tomarza, Tufanbeyli, Saimbeyli, Feke, Kozan, Adana, Mersin, Buluklu ve Gözne’ye ya da buralara ulaşan güzergâhlara dair.
Mersin Tarihinin Panoraması ve Mersin Haberleri Kronolojisi
İlk baskısı 2018 yılında yapılan 133 sayfalık kitabın iç kapağında adı, Mersin Tarihinin Haber Panoraması ve Kronolojisi, olarak yer almış.Giriş bölümü dışında, sırasıyla; Gezi Notları ve Mektuplar, Haber Gazeteciliğinin Gelişimi, Cumhuriyet Sonrası Gazetecilik ve Çok Partili Dönem Sonrası Gazetecilik olmak üzere dört bölümden oluşmakta. Her bölümde, başlığındaki konulara dair bazı bilgiler verildikten sonra gazete, kitap, resmi yazışmalar, salname, seyahatname türünden bazı yerel, ulusal ve yabancı kaynaklarda yer alan Mersin ile ilgili çeşitli konulardaki bazı ilginç haberlere / yazılara da yer verilmekte, dipnotlarla ek açıklamalar yapılmakta. Kitaba aktarılan yazılardan ilki MÖ 400 yıllarında yazılmış. Son haber olarak da, 12 Eylül 1980’de Ordunun yönetime el koymasını manşetten veren Hürriyet gazetesinin ilk sayfa görüntüsü yer almakta.
Kilikya Gezginleri ve İçel Gezi Notları
İlk baskısı 2019 yılında yapılan 222 sayfalık kitap; Önsöz, Bibliyografya ve Dizin dâhil, toplam 21 bölümden oluşmakta. Kitapta esas olarak, başlığından da anlaşılabileceği gibi, Kilikya’ya gezi yapmış kişiler ve bu kişilerin İçel (şimdiki adıyla Mersin) ili ile ilgili gezi notları hakkında bazı tanıtıcı bilgiler verilmekte, bazılarının notlarından alıntılar yapılmakta. Tanıtılan gezginler, ilki Antik Çağ ve sonuncusu 20. yüzyıl olacak biçimde dönemler itibarıyla tasnif edilerek kronolojik olarak sıralanmış. Ayrıca; Anadolu’nun Batılılar açısından önemi, Mürür Tezkeresi, gezi yazıları, gezi kitaplarının içeriği, 1903 Yemen İsyanının Bastırılmasında Mersin Redif Taburu, Kartpostal Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu İdari Taksimat ve Posta Şubeleri (1890) gibi çeşitli konular ile; 6’sı Türk diğerleri yabancı toplam 64 gezgin-araştırmacı, şehir plancısı, arkeolog, tarihçi, devlet adamı, asker vb hakkında bilgiler verilmekte. İç kapaktan sonraki sayfada, “Temel kaynak: Gündüz Artan: ‘İçel Gezginleri’ Mersin Deniz Ticaret Odası Yayınları 1994.” ifadesi yer almakta. Önsöz’ü Mersin tarihine önemli katkıları olan Semihi Vural yazmış. Vural’ın son cümlesi: “İlk kez bölgemiz hakkında derli-toplu başucu kitabına ulaşıyoruz.”
Geçmişten Günümüze Mersin’de Posta ve Haberleşme
İlk baskısı 2020 yılında yapılan 135 sayfalık kitabın iç kapağındaki başlığın altında “Mersin Kartpostalları” ibaresi de yer almakta. Kitap, Giriş hariç, dört bölümden oluşmakta:(1) Osmanlı Dönemi “Mersin’de Posta ve Haberleşme (1840-1914)”, (2) İşgal Dönemi “Mersin’de Yabancı Posta Şubeleri ve Haberleşme (1914-1922)”, (3) Cumhuriyet Dönemi “Mersin’de Posta ve Telgraf Hizmetleri” (1922-1980), (4) Geçmişten Günümüze Mersin Kartpostalları (1878-1980)”. En geniş bölüm olan son bölümde, “Gravürlerde Mersin”, “Kartpostallarda Mersin”, “Tablolarda Mersin” ve Gazete ve Dergilerde Mersin” başlıkları altında pek çok bilgi yer almakta.
Mersin Yer Adları Rehberi
İlk baskısı 2021 yılı Haziran ayında yapılan 523 sayfalık kitapta esas olarak Mersin ilindeki mezra, köy, mahalle, bucak, semt, mevki, kasaba, yaylak, kent, akarsu, dağ, kale, liman, cemaat, boy, aşiret, çarşı, plaj, park, mesire, cadde, sokak, belediye, iskele, dinsel yapı, mekân vb.nin eski ve yeni adları; tapu tahrir defterleri, vilayet salnameleri, İçişleri Bakanlığı yayınları, haritalar, bazı akademik çalışmalar, sözlü ve yazılı yerel tarih çalışmalarından yararlanılarak alfabetik sıraya göre verilmekte, bunlardan bazılarına dair açıklamalar yer almakta.
2. Bazı Saptamalar
Kitaplara dair aşağıdaki gibi bazı genel saptamalar da yapılabilir.
a) Bu yazıda konu edilen kitapların hepsi Cinius Yayınları’ndan çıkmış ve 16×23 cm boyutlarında.
b) Toros Dağları ve 4 Element ile çocuk kitaplarının 2017 yılında ve diğerlerinin bir yıl ara ile yayımlanmış olmasına bakılırsa Aydın Sevim’in yazarlık çalışmaları uzun yıllar öncesinde başlamış. Dolayısıyla denebilir ki, kitapları yıllara yayılan yoğun emeklerin ürünü.
c) Yazar Türkçeyi iyi kullanıyor. Kitaplar pek çok bilgi içermekte. Bilgiler, yalnızca kitapların başlıklarında yer alan konularla da sınırlı değil. Başlıklarına bakarak oluşacak beklentilerin ötesinde pek çok konuda bilgiler de var. Bu nedenle kitaplar, Mersin kenti tarihinin yazılmasına katkı yapabilecek nitelikte. Şaşırtıcı olan tarafı yazarın, adı akla kolay gelemeyecek, kıyıda köşede denebilecek, bir kısmı çok eski tarihli pek çok yerli yabancı kaynağa ulaşılabilmiş olması.
d) Kitaplarda editörlük, kapak tasarımı, sayfa düzeni, düzelti gibi hizmetler için ayrı isimler belirtilmemekte. Buradan, bu işlerin de yazar tarafından üstlenildiği sonucu çıkarılabilmekte. Yani Sevim, yazarlığa ve çevirmenliğe ek olarak kurgu, materyal ve alıntı seçimi, tasarım, tüm metinlerin gözden geçirilmesi, potansiyel okuyucunun beklentilerinin karşılanması, yazıların anlaşılabilirliklerinin sağlanması, yazım kurallarına uygunluk denetimi, referanslardaki bilgilerin teyidi, yayına hazırlama, düzelti, kapak tasarımı ve sayfa düzeni gibi her biri ayrı uzmanlık gerektiren işleri de üstlenmiş. Cinius Yayınları’nın web sayfasında yer alan bilgilere göre bu durum, yayıncı kuruluşun yazarların tercihine bıraktığı seçeneklerden.
e) Kitaplarda teyide muhtaç ya da düzeltilmesi gereken bazı bilgiler de yer almakta. Bu durumda, Mersin tarihi ile ilgili yayınlardaki karmaşanın da payı olsa gerek. Düzeltilmesi gereken bilgilerden biri, ailemizi ilgilendirdiğinden aşağıda değinilmektedir. Mersin tarihi ile ilgili bazı yayınlarda da görüldüğü gibi, bir yayında yapılan yanlışların etkisi ne yazık o kitapla sınırlı kalmıyor. Bir yayındaki yanlış bir bilgi, kaynağı belirtilerek ya da belirtilmeyerek, zincirleme olarak başka yayınlarda da yer alabiliyor.
Burada bir parantez açıp, her bilimsel yayında olduğu gibi, tarih biliminde de “kaynaklar”ın önemli olduğuna vurgu yapmakta yarar var. Bir yayında yer alan, herkes tarafından bilinenlerin dışındaki bilgi, veri, fotoğraf, düşünce, yorum, yargı vb.nin kaynağı belirtilmediği sürece, o bilgi, yorum, düşünce vb.nin yazara ait olduğu varsayılır. Yazılanların güvenilirliği, kaynağının sağlamlığına bağımlıdır. Ayrıca, bir eserde kaynak belirtme, bilim (ve sanat) etiğinin de gereğidir. Ne yazık ki Mersin tarihi ile ilgili bazı yayınlarda, yazarlarına ait olmadığı belli olan ancak herkesçe bilinemeyecek bilgi, düşünce vb. için de kaynak gösterilmemekte. Parantezi kapatabiliriz
3. Akel Camisi
Mersin Yer Adları Rehberi başlıklı kitabın Dinsel Yapılar ve Mekânlar (Camiler, vakıflar, türbeler, zaviyeler, mescitler) başlıklı bölümünde (sayfa 318); “Muradiye (Akel) Camii: Cumhuriyet döneminde Mersin’in köklü ailelerinden Hasan Akel tarafından yaptırılmıştır. Bahçe Mahallesi ve Mahmudiye Mahallesi sınırları içindedir.” biçiminde bir bilgi yer almakta. Bu bilgi pek çok yanlış içermekte. Kayıtlara doğru geçmesi açısından düzeltilmesi gerekmektedir. Şöyle ki: Anılan caminin adı “Akel Camisi”dir; “Muradiye” adı ile hiç bir ilgisi yoktur. Yaptıran (Şıh) Halil Akel’dir; Hasan Akel’in babasıdır. Cami, yalnızca Mahmudiye Mahallesi sınırları içinde, 4813 nolu sokak üzerindedir. Camiye ilişkin şöylesi ek bilgiler de verilebilir: Akel Camisi 1949 yılında yapılmıştır. Halil Akel, bazı şahsi taşınmazlarını, Caminin giderlerini karşılamak amacıyla kurduğu bir vakfa bağışlamıştır. Bu taşınmazlar, şimdiki halleri ile, Caminin arsası, doğu komşusundaki depo, imam ve müezzinin lojmanları ile bir miktar arazidir. Bu özelliği ile Mersin’deki pek çok dini yapıdan ayrışmaktadır.
Bu kitapları okurken hem pek çok şey öğrendim, hem de kabaca 1950’li yılların ikinci yarısından bu yana tanığı olduğum, duyduğum, okuduğum ya da yakından ya da uzaktan tanıdığım, bir kısmını unuttuğum bir kısmı belleğimde yer etmiş pek çok olay, kişi ve yer isimleri ile karşılaştım. Öğrendiklerim ve bunca yıldan sonra hatırladıklarım mutlu etti. Aydın Sevim’in emeklerine sağlık. Bu kitaplar, Mersin tarihine ilgi duyanların yararlanabileceği kaynaklardır. Süreç içinde yapılacak eleştiri, katkı vb ve sağlanabilecek yetkin editör desteği, kuşkusuz bu kitapların sonraki baskılarının değerlerine değerler katabilecektir. Kim bilir Aydın Sevim’in bizlere daha ne sürprizleri olacak önümüzdeki yıllarda.
(11.02.2022)
- Bu yazının hazırlık çalışmaları, anılan ödülün A. Sevim’e verileceği açıklanmadan önce başlamıştır. Hatta Kilikya Gezginleri ve İçel Gezi Notları adlı kitap için aylar öncesinde bir yazı bile hazırlanmış, ancak son anda yayımlamaktan vazgeçilmiştir. Mersin ile ilgili diğer kitapları, özellikle de Mersin Tarihinin Panoraması ve Mersin Haberleri Kronolojisi ile Mersin Yer Adları Rehberi adlı kitapları okuduktan sonra bu yazıyı yazma gereği hâsıl oldu
- Yazarın yaşamının önemli bir bölümü, Akel Camisi yakınlarında geçmiştir. Ayrıca Camiyi yaptıran Halil Akel, yazarın eşinin dedesidir. Dolayısıyla Cami hakkında verilen bilgiler ilk eldendir.
