M.Ö.6000 Yıllarından evvel Mut ve civarında insan yaşadığı yontma taş, cilalı taş devri kalıntılarından anlaşılıyor.
M.Ö.2000’den evvel Mut’un ismi geçen ilk sakinlerine LUVİ’ler deniyor. .
M.Ö.2000 Etiler idaresine geçen Luvi arazisinde Etiler’e bağlı MASA krallığı kuruldu. Başşehirlerine YENİKA adı verildi. M.O. 1295 Kadeş savaşına Etiler safında Masalar da iştirak ettiler.
M.Ö.1280 Eti’ lerin yıkılması ile Masa yurduna Frikler hakim olmakla İzorya denmeye ve Siyennisis (papaz krallar)ler tarafından idare edilmeğe başladı. Başşehirlerine de İsaura dendi. (Mut veya Ermenek).
M.Ö. 620 İzorya Lidyalılar eline geçti.
M.Ö. 546 İran’lı Persler bütün Anadolu’ya ve İzorya’ya sahip oldular. .
M.0. 334 İzorya Makedonyalı İskender’in eline geçti.
M.Ö. 323 İskender’in ölmesi ile generali Selefkus elinde kalan İzorya’nın başşehri, M.O. 321 ‘de Silifke kalesinin inşaası ile Silifke oldu.
M.Ö. 17 İzorya Romalılar’ın eline geçti. İsaura’ya da Klavdiopolis dendi.
M.S. 395 Roma imparatorluğu ikiye ayrılınca İzorya isyan etti. İmparator ordusu ile gelerek isyanı bastırdı. Tarihi taş köprü o zaman yapıldı.
491- 518 Bizans imparatoru 1.Anastas zamanında İzoryalı’lar tekrar isyan edince bu defa gelen imparator 1. Anastas köy ve kasabaları yaktı yıktı, halkın pek çoğunu öldürdü. Kalanları da bire kadar toplayıp Trakya mıntıkasına sürdü. İzorya’da kimse kalmadı. Klavdiyopolis hali ile tarihe karıştı.
673 Emevi İslam devleti orduları Kilikya ve İzorya’ya girdiler.
750 İslam devleti halifeliği hanedan değişikliği sırasındaki karışıklıklardan faydalanan Bizanslılar İzorya ve Kilikya’yı işgal ettiler.
834 Abbasi orduları komutanı Türk asıllı general Afşin İzorya’yı geri aldı. Orta Asya’dan kopup gelen Türk Oymaklarının uzun zamandır boş olan İzorya’ya yerleşmelerini teşvik ve tavsiye etti.
861 İzorya tekrar Bizans eline geçti.
1071 Anadolu’ya Selçuklular hakim oldular. Mut ismi de bu sıralarda verildi ki bundan sonra hep Mut ismi geçiyor.
1189 Avrupa’dan yürüyen 3. Haçlı ordusu Konya-Karaman-Mut yolunu takip ederek Kilikya ‘ya ulaşmak istemişse de Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıçaslan’ın saldırılarından kaçarken başkomutan Alman imparatoru Frederik Barbaros Silifke civarında Göksu’yu geçerken suya düşüp boğuldu.
1221 Selçuklu sultanı Alaeddin Keykubat I. İzorya’yı istila etti. İzorya bundan sonra Taşlık Kilikya diye, anıldı. Sultan Alaeddin Keykubat Karaman, Mut, Silifke yolunu, Sartavul hanlarını, Yapıntı ve işimdi yıkılmış olan Mut köprülerini yaptırdı. 1230’da da Mavga kalesini imar ettirdi.
1236 Sultan Alaeddin Keykubat’ın ölmesi ile Mut’u, Kızkalesi Ermenilerileri istila etti. Aynı yıl Karamanlılar Nurettin Sofu kumandasında Mut’u geri aldılar.
1257 Selçuklu tahtı karışıklığında Konya’ya giden Karaman Bey’in yokluğundan istifade etmek isteyen Kızkalesi Ermeniler Mut kalesini kuşattılar. Bunu haber alan Karaman Bey acele yetişip Ermenileri Kızkalesi’ne kadar kovaladı.
1263 Karaman beyin zehirlenerek öldürülmesi üzerine Selçuklu komutan Bedrettin İbrahim Hutenoğlu Ermenek vilayeti başbuğu olarak Mut’a da hakim oldu.
1264 Mut’ta Karamanoğlu Mehmet Bey’in yakınlarından birinin düğünü vardı, düğün sahibi hem Mehmet Bey’i hem de Hutenoğlu’nu davet etti. Düğün esnasında Mehmet Bey Hutenoğlunun adamlarını öldürdü. Hutenoğlu kaçtı. Mehmet Bey Mut’a tekrar sahip oldu.
1277 İkbaharında Selçuk-Moğol birleşik orduları ile Mut’ta çarpışan Mehmet Bey, Şikari’ye göre muharebe esnasında okla vurularak. İbn-i Bibi’ye göre Kurbağa Kalesinde yakalanarak şehit edildi. Mut Selçukluların eline geçti.
1280 Karamanoğlu Güneri bey tekrar Mut’a sahip oldu.
1354-1356 Karamanoğlu Burhanettin Musa zamanında Mut Karamanoğlu devlet merkezi oldu. Burhanettın Musa Mut’ta medrese ve muallimhane yaptırdı.
1356 Mut’ta yapılan bir divanda Burhanettin Musa tahtı ve hükümdarlık mührünü Seyfettin Süleyman Bey’e devretti.
1356 Harami Kıvameddin Mut’ta idam edildi.
1419 yazında Anadolu’yu talan eden Memluk orduları Mut’u da talan edip çok tahribat ve zulümler yaptı.
1444 Laal paşa camii, medresesi ve hamamı inşa edildi.
1464 Karamanoğıu II. İbrahim Bey’in vefatından sonra saltanat oğulları arasında taksim edildi. Toroslar sınır olmak üzere Pir Ahmet Konya’da, İshak Silifke’de kaldı. Karaman ülkesi “Ova il, İç il” diye ikiye ayrıldı. Taşlık Kilikya bundan sonra ve hala İç il (İçel) diye anılıyor. (y)
1465 İki kardeş Dağpazarı civarında (büyük ihtimalle Küçükoru özünde) çarpıştılar (**) İshak Bey yenildi.
1472 Mut kalesi Gedik Ahmet Paşa veya Rum Mehmet Paşa tarafından yıkıldı.
1474 Osmanlı sadrazamı İshak Paşa Mut’a gelip Karamanoğlu Kasım Bey’i yakalamak istedi. Kasım Bey kaçtı. İshak Paşa Mut kalesini yeniden yaptı.
1483 Karamanoğıu Kasım Bey oğulları kardeşi ve otuz beyi ile Kestel yaylasında kendi adamı Hocentioglu tarafından zehirlenerek öldürüldü. Mut Osmanlıların oldu.
Kaynaklar :
Neşri Alay, Mut Tarihi
Tahsin Ünal, Karamanoğulları tarihi.
İ.Hakkı Konyalı, Karaman Tarihi,
F. Nafız Uzluk, Selçuki Devleti tarihi
Hayat Ansiklopedisi
Doğan ATLAY : Emekli sağlık memuru
(**) Bir Gözlem: Yapıntı’nın yaylası Navdalı Özü’ne ayağı bitişik bir öz daha var “Küçükkoru Özü, iki Özü Tömbekli burun ayırır. Tömbekli burun’un üzerinde acele gömüldüğü anlaşılan toplu mezarlar görülür. Erozyonla üzerindeki toprağın akması ile meydana çıkan bu mezarlarda birkaç tane iskelet bir arada bulunuyor. Bundan da Karamanoğulların’dan Pir Ahmet ve kardeşi İshak Bey’in burada çarpıştıkları düşünülebilir.
(y)Yumuktepe.com notu : Bakınız bu sitede İçel adı.
GEÇMİŞTEN OSMANLILAR’A KADAR MUT KRONOLOJİSİ (Dizili Mut Tarihi) “Mersin Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayın Organı” olan “İÇEL KÜLTÜRÜ” Eylül 1989 ayı 9. Sayısından alınmıştır.