(Dörde böldüğümüz yazının son kısmı) III. BÖLÜM
İÇEL’İN FRANSIZ İŞGALİNDEN KURTULUŞU (3 OCAK MERSİN’İN DÜŞMAN İŞGALİNDEN KURTULUŞU)
İçel’de Müdafaa-i Hukuk ve Kuva-yı Milliye çalışmaları izah ettiğimiz üzere gerçekleştirildikten sonra Mersin Gurubu Kumandanı Emin Ressa Bey 11 Şubat 1920’de Heyet-i Temsil adına Mustafa Kemal’den şu telgrafı almıştır:
Mağara’ya gelmiş olan Kuva-yi Milliye Kumandanlarından Emin Bey’e.
Fransızlar tespit ettikleri Ermenilerle beraber bütün taht-ı işgallerinde bulunan mıntıkayı icra-yı mezalim eylemeyerek Maraş’ta bulunan dindaşlarımıza katliam yapmaktadırlar. Maraş Ahali-i İslamiyesi düşmanın faikiyetine rağmen kemal-i şeref ve namus ile mukavemet ve müdafaa etmektedirler. Urfa civarındaki ehl-i İslam dahi müdafaa-i hukukları için Maraş zulüm didelerine yardım etmek İçin Fransız kuvvetlerini kasabanın haricindeki Gureba Hastahanesinde mahsur bulundurmaktadırlar. Birecik halkı dahi Urfa ve Antep mezalimine karşı tehayyüç ederek silahlı müdafaya sarılmak üzerededirler. Fransızların Maraş’taki kuvvetlerini takviye ile mezalimi tesdide devam etmekte oldukları anlaşıldığından Maraş’a muavenet etmek üzere bilumum Adana, Ayıntab, Maraş menatık-ı meşgulesinde teşabbüsat-ı ciddiye ve kat’iye icrasına mecburiyet hasıl olmuştur. Binaenaleyh;
1- Hemen Mersin üzerine hareket edeceksiniz.
2- Müteferrik bir halde tesadüf edilecek Ermeni,Fransız kuvvetleri serian bertaraf olunmazsa, muvasalaları kat edilerek tazzik ve imha olunacaktır.
3- Düşmanın kıtaat-ı askeriyesi meşkuk, cephe muharebesi icrasına lüzum yoktur. Mütemadi çete muharebatı ve düşmanın mücasalasının kat’i maksadını temine kafidir.
4- Mümkün olursa düşmanın Mersin limanın istifadesinin men’ine çalışılacaktır.
5- Şimendüfer hattı ehemmiyetli suretle tahrip edilecektir.
6- Dahil olacağınız mıntıkadaki Ahali-i İslamiyeyi her tarafta kıyam ettirmek nazar-ı dikkatten dur tutulmalıdır.
7- İcraat raporlarınızı merbut bulunduğunuz makama vermekle beraber Ankara’daki Heyet-i Temsiliye’ye de bildirmelisiniz.
(İmza) Heyet-i Temsiliye Namına Mustafa Kemal (36)
Heyet-i Temsiliye’den gelen bu emir üzerine artık Mersin üzerine harekete geçme zamanı gelmişti. Daha önce nizam ve intizamı yapılıp gruplara ayrılan kuvvetler yavaş yavaş işgal altına olan bölgelere doğru kaydırılmaya başlanmıştır.
Silifke-Mersin yolu denetim altına alındı. Mersin’e doğru harekatın başlatıldığı haberi Ankara’daki Heyet-i Temsiliye’ye bildirildi. 9 Mart 1920 tarihinde Ankara’dan gönderilen “İşar-ı ahere kadar harekatınızın tehiri” emirli telgraf harekatı durdurmuş, fakat çalışmalar devam etmektedir.
Bu arada Silifke Mersin arasında erzak taşıyan arabalar (bunların çoğu Ermenilere aittir) durdurularak yükleri müsadere edilmiştir. 26 Mart 1920’de Ankara’dan harekata devam edilmesi emri gelmiştir (37). Bunun üzerine Kuva-yı Milliye birlikleri sahil şeridinden ve Toroslardan hücum etmeye başlamışlardır. Pozantı taraflarında bozguna uğrayan Fransız kuvvetleri Mersin’e doğru çekilmek isterler. Karboğazı (Panzin Çukura) denilen Güflekli Türkmenlerin kurduğu pusuda tam manasıyla bozguna uğramışlardır. Tarsus’daki Hacı Talip Çiftliği baskını (15-19 Temmuz 1920) sayesinde Tarsus’taki Fransızların Mersin ile olan irtibatları kesilmiştir. Fransızlar Tarsus’u kurtarmak için ve Mersin ile irtibatı temin maksadıyla Adana’dan kuvvet göndermeye başlamışlardır. 27-29 Temmuz 1920 tarihlerinde Fransızlar Adana’dan Tarsus’a doğru taarruz etmeye başladılar. Fransızların Tarsus’a doğru ilerleyişleri Adana Bölgesi Komutanı Sinan Tekelioğlu’nun müfrezeleri tarafından izlenerek durum 41. Tümen Komutanlığı’na bildiriliyordu. Fransızlar, Şakirpaşa Çiftliği ve Kahyaoğlu kesimindeki Türk Müfrezelerini mağlup etmişler ve Yenice’ye doğru ilerlemeye başlamışlardı. Fransızların bu harekatını Tarsus çayı doğusunda Molla Kerim komutasındaki Çeliktaş Müfrezesi karşılamış, fakat bu müfreze topçu ve makinalı tüfek desteğinden mahrum olduğu için Fransızları durduramamış. Fransızlar 28-29 Temmuz gecesi Tarsus’a girmişlerdir, Fakat Fransızlar karadan Kuva-yı Milliye Müfrezeleri’ne kesin bir üstünlük sağlayamamışlardı. Onun için Tarsus’tan Mersin’e kara harekatı yapılırken denizden bazı sahil köylerine çıkarmalar yapılmış ayrıca sahile yakın köyler bombardıman edilmiştir. Fransızlar ne ileri gidebilmişler ne de yerlerinden geri püskürtülebilmişlerdir. Bu bakımdan uzun vadede bölgeye hakim olamayacaklarını anlayarak sıcak muharebelere son vermişlerdir. Daha sonra Fransızlar T.B.M.M’ni muhatab kabul ederek barış anlaşması imzalamışlardır. (20 Ekim 1920 de Ankara’da)
20 Ekim 1921 de Ankara’da Yusuf Kemal (Tengirşek) ile Henry Franklin Bouillion arasında imzalanan antlaşma ile Fransızlar işgal ettikleri tüm yerlerden çekildiler. Böylece İçel Bölgesi’ndeki sıcak muharebeler sona ermiş ve Kuva-yı Milliye Kuvvetleri bölgeyi düşmandan temizlemiştir.
SONUÇ
İçel’de Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri’nin teşekkülü ve Kuva-yı Milliyelerin kurulması çok kısa sürede gerçekleştirilmiştir, Çünkü İçel’in büyük bir kesimi Fransız işgali altında idi. Fransız işgali ye Fransızların gölgesinde Ermenilerin yapmış oldukları taşkınlıklar, zulüm ve işkenceler, gayrı insani tavırlar ahaliyi Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin teşekkülü çalışmalarına ve Kuva-yı Milliye Müfrezelerine tabiiyete itmiştir. Bu olumsuz tutumlar İçel’de Milli Mücadele fikir ve fiiliyatının hızla yayılmasını temin etmiştir.
İçel’de Kuva-yı Milliye’nin ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin teşekkülü Batı Anadolu’daki çalışmalara nazaran farklılıklar arz etmektedir. Zira İçel’de Kuva-yı Milliye Müfrezeleri’nin teşekkül ettiği ve faaliyet gösterdiği alanlar ya işgal altındadır ya da işgal bölgesi sınırındadır. Bu hal daha titiz çalışmayı gerekli kılmaktadır. Zira bu tür çalışmalarda gizlilik esastır. İçel Anadolu’muzun güzide bir mevkidir. Stratejisi İçel’i her dönemde önemli kılmıştır. Dolayısı ile Mustafa Kemal İçel’deki Milli Mücadele çalışmalarını yakından takip etmiş ve emir ve direktifleriyle yardımcı olmuştur. Milli Mücadeleden sonra da İçel önemini sürdürmüş ve Mustafa Kemal Atatürk’ün ziyaretleri ile şereflenmiştir. Atatürk İçel’e verdiği önemi birkaç defa gelerek ve Silifke’de çiftlik satın alarak, bir kez daha göstermiştir. İçel’in kalkınmasına yönelik zirai ve sanayi projeleri üretmiştir. Bu hususlar bu Seminer çalışmasının çerçevesi dışında kalmaktadır.
İçel Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri’nin ve Kuva-yı Milliye Kuvvetlerinin ehemmiyetini Mersin’in, Tarsus’un düşman işgalinden kurtarılması, Ermeni zulmünün son verilmesi ile izah etmek eksiklik olur. Zira bilindiği gibi Fransa Milli Mücadelenin ilk zamanlarında antlaşma yaparak işgal ettiği yerlerden çekilirken, Batı i Cephesi’nde muharebeler devam ediyordu. Fransa’nın çekilmesi ile boşluğa çıkan İçel Kuva-yı Milliye Kuvvetleri hemen Batı Cephesi’ne koşarak Anadolu’nun düşmandan temizlenmesine katkıda bulunmuştur.
İçel Kuva-yı Milliye Kuvvetleri “Numune 41 ve 14. Tümenlerle Afyon’dan başlayarak Garp Cephesinde Yunanlılarla boğuşmuş, 9 Eylül’de İzmir’e ilk giren birlikler arasına şeref payı almıştır (38).
Seminer çalışmamızın dar çerçevesi içerinde ele aldığımız konumuz çeşitli kaynakların tetkik edilmesi ve araştırmanın genişletilmesi sayesinde bilgi bakımından bir birikim teşkil edecektir. Elimizdeki mahdut kaynakların verilerine dayanarak çalışmamızı bu kalıba sığdırmak mümkün olmuştur. Dolayısı ile bu çalışma konuyu tamamen aydınlatma iddiasından uzaktır.
SEÇİLMİŞ BİBLİYORAGRAFYA
1-ASLAN,İzzet, Atatürk Silifke’de Adana, 1981
2-ERDİL, Rauf, Atatürk’ün Mersin Gezileri, Mersin1988.
3-KARAKAŞ, Emin Aslan, İçel’in Kurtuluş Savaşı Tarihi Hatıraları, Mersin 1942
4-KUVA-YI MİLLİYE (Aylık Milliyetçi Mecmua) Mersin 1959-1970
5-MUTLU, Fikri. Mersin’in Kurtuluşu, Mersin 1943
6-ARAL, A Hulkİ , Türk İstiklal Harbi IV. Güney Cephesi, Ankara 1966.
7-SARIHAN, Zeki. Kuruluş Savaşı Günlüğü – II . Ankara 1984.
8-SOYLU, Srtkı, Kurtuluş Savaşında Mut ve Mutlular. Mut 1973
9-ŞALVUZ, İsmail. Ferahim. Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar, İstanbul 1938
(36)KARAKAŞ,Emin Aslan. İçel Kurtuluş Savaşı Hatıraları, Mersin 1942, s.1
(37)a.g.e., s. 32.6.
(38)GENÇ, Şeref. a.g.m., Kuva-yı Milliye Dergisi sayı 55, Mersin 1965, s.12
*Bu yazı “MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE İÇEL’DE MÜDAFAA-İ HUKUK VE KUVA-YI MİLLİYE FAALİYETLERİ” başlığı ile yayınlandığı “Mersin Halk Eğitimi Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü Yayın Organı” olan “İÇEL KÜLTÜRÜ” Ocak 1995 – 37.Sayısından alınmıştır.
*Dördüncü ve son bölümdür.
