GÜMRÜK İSKELESİ
Anılan İskele Adı Taş İskelesi
Yapılış Tarihi: 1830 (?). Sonrasında sürekli yenileniyor
Konumu Gümrük Meydanı Önü
Yapı Sistemi: Ahşap
Görgü tanıkları: Yaşı 70 üzeri tüm Mersinliler
Günümüzdeki Yeri: Ulu Çarşı Önü
Mersin Gümrük İskelesi. Fotoğraf : K2 Medya
Mersin’de iz bırakmış en önemli yapılardan birisi çevresiyle birlikte anılan Gümrük Meydanı ve Gümrük İskelesi’dir. Mersin’in kurulmasına neden olan pamuğun ihraç edilmesi amacıyla yapılan (çaktırılan) ilk ilkel iskeledir. 1860’lı yıllardan itibaren 1961 yılına, Mersin limanı hizmete girinceye kadar sürekli yenilenip değiştirilerek kullanılmıştır. Elde kalan en fazla bilgi ve belge bu iskele ve meydana aittir. Eski Mersinliler şimdi Ulu Çarşı ve Ulu Cami’nin yer aldığı bu alana hala Gümrük Meydanı diyorlar.
Modern limandan önce Gümrük İskelesi ve resimlerde görüldüğü gibi, iskele girişindeki kapalı mekân, yükleme-boşaltma işleri yapıldığı sırada yolcu salonu görevini de yapıyordu. Yurt dışına gidenler, Anamur, Antalya, İzmir, İstanbul ya da İskenderun yolcuları, açıkta demirlemiş olan gemilere motorlarla götürülürdü.
100 yıldan fazla hizmet veren Gümrük İskelesi. 1920. Hayrettin Ergun arşivi.
1900’lü yılların başında Gümrük Meydanı’na bir cami inşa edilir. Adı Yeni Cami’dir. 1970’lerin sonunda Yeni Cami yıkılacak, meydan ortadan kaldırılıp Ulu Çarşı içinde “yeni” Ulu Cami, meydanın biraz batısına oturtulacaktır.
Solda Yeni Cami ve Sağ yanı Gümrük Meydanı. 1930 lar. Ali Merzeci arşivi.
Şimdiki Ulu Çarşı’nın önünde, eski Gümrük Meydanı’nın ucunda yapılmış iskele, Mersin’in ilk iskelesidir. Mersin’in kuruluşunu da etkileyen, deniz kıyısına dökme taşların yığılmasıyla oluşturulan podyum ve ucuna balta yarması ağaç ve merteklerin çakılmasıyla yapılan bu ilkel iskele daha sonraki yıllarda sürekli yenilenip büyütülmüştür. Eldeki fotoğraflardan bu gelişme izlenebilir.
İlerleyen yıllarda ihracat, ithalat ve yolcu iskelesi halini almıştır. 1950’li yıllarda 110 metre uzunluğunda ve 12 metre genişliğinde olan iskelenin üzerinde dekovil hattı, buhar ve sonraları elektrikle çalışan yükleme ve boşaltma vinçleri bulunuyordu. İskele ortasında yolcu salonu olarak kullanılan ahşap bir yapı vardı. Bu iskele Gümrük İskelesi adıyla bugünkü liman yapılıncaya kadar hizmet vermeyi sürdürmüştü. (Şinasi Develi’nin yazılarından derlenmiştir.)
Gümrük İskelesi genel görünümü. Yolcu Salonu ve vinçler dönemini iyi yansıtıyor. (İlyas Halil’in sözünü ettiği Ziya Paşa Gazinosu’nun önündeki yapı bir fener olabilir mi?) Hayrettin Ergun Arşivi.
Diğer Mersin iskeleleri gibi Gümrük İskelesi de pek çok olaya tanıklık etmiştir. Bunlardan birisi Fransız işgalinin asker çıkarmasının bu iskeleden yapılmasıdır. Şeref Genç, Ocak 1946 tarihinde Yeni Mersin gazetesinde şöyle yazıyor: “Şimendifer İskelesi’ni İngilizler kullanmakta olduğundan, Fransız askerleri Gümrük İskelesi’nden (karaya) çıkarılacak ve doğruca Taşhan’a götürülecektir…”
Gümrük İskelesi 1940 lar. Hayrettin Ergun arşivi
Küçük bir liman kentinin görkemli gümrük binası satır arasında çok şey söylüyor… İskelenin önemi binasının boyutlarıyla orantılı olmalı. Hayrettin Ergun Arşivi.
