,

MERSİN DE TİYATRO ÇALIŞMALARI – Arşt. Gündüz ARTAN

Mersin-Halkevi-Binası-Önünde.jpg

“Mersin’de Tiyatro” konusunda kapsamlı bir çalışma yapacak araştırmacılara esin vermesi ve Mersinde tiyatroya emek vermiş sanatçıları anılarını, Birilerini yazmaya özendirmesi dileğiyle..

1. “RAHMETLE VE SAYGIYLA”
Mersinlilere tiyatroyu öğreten, sevdiren ve Mersinliyi tiyatrocu yapan, sanat ve tiyatro aşığı Celal Abaç (1899 10.7.1962) olmuştur. 1928 yılında ailesiyle Mersin’e yerleşen Celal Cemil (Abaç), zamanın Belediye Başkanı Mithat Toroğlu’nun desteği ve sağladığı olanaklarla ilk olarak 1930 yılında Şehir Bandosu’nu, Musiki ve Tiyatro Okulu’nu kurmuştur. İstanbul’da iken “Dar-ül Bedayi-i Osmanî’nin kurucularından Muhsin Ertuğrul, Raşit Rıza, Hazım Körmükçü, Behzat Butak ile birlikte çalışmış olan Celal Abaç, “müdürü, rejisörü, aktörü, piyes yazan, dekorcusu, perdecisi, kısaca her şeyi olarak tek kuruşluk bilet kesmeden, asla maaş almadan ve ailesinin nafakasından kesmek pahasına cebinden katkıda bulunmuş, sanat aşkıyla dolu idealist arkadaşlarıyla 29 yıl durmaksızın, yalnız Mersin’de değil Adana, Hatay, Gaziantep, Urfa, Maraş illerinde hatta köylerde bile temsiller vermiştir. ” (Oğlu Sudi Abaç’la yapılan bir söyleşiden Mozaik. sayı 8, Kasım 1992, s. 30)
24 Şubat 1933 de açılan Mersin Halkevinin aynı yıl kurulan “Tiyatro Kolu”nun çalışmaları (şimdiki Borsa Sarayı’nın bulunduğu yerde iki katlı) halkevinde sürdürülüyor ve (şimdi Zafer Çarşısının yerinde bulanan ve 1944′de yıktırılan) Aya Yorgi Kilisesi’nin salonunda sahneye konuyordu. Kentteki yöneticiler, memurlar yanında genç, yaşlı erkek hatta Müslüman, ecnebi hanımların oluşturduğu yaklaşık 50 kişilik kadrosuyla Halkevi tiyatrosu, çevre illerde de temsiller oynamıştır.
Mersin Halkevi’nin aylık İçel dergisinin 1938–1945 yıllarına ait görebildiğimiz sayılarında “Halkevi Gösteri Kolu”nun çalışmalarına ait ilginç bilgiler buluyoruz.
1933 yılında “Dün ve Bugün”, “Köy Muallimi”, “Sönmeyen Ateş”; 1934 yılında “Kozanoğlu”, “Akın”,”Mavi Yıldırım”, “Canavar”, “Şeytana Uydum”, “Bir Facia”; 1935 yılında “Çoban”, “Mete”; 1936 yılında “Kozanoğlu” (ve 12 temsil); 1937 yılında “istiklal”, “Yarım Osman”, “Özyurt”, “Himmet’in Oğlu”, “Yanık Efe”, “Kahraman”; 1938 yılında “Çakır Ali”, “İtaat İlamı”, 1939 yılında “İkizler” ve (12 temsil) sahneye konulan oyunlardandır. İlçelere ve köylere yapılan gezilerde birçok temsil oynanmış, monologlar söylenmiştir.
4 Mayıs 1940 günü trenle Urfa, Gaziantep turnesine çıkan Halkevi Gösteri Kolu il merkezlerinde “Himmet’in Oğlu, “Kör”, “Bir Azizlik” oyunlarını sahnelemiştir.
(Kasım 1939′da ilkokul öğretmenlerinin Çankaya Okulu sahnesinde “Aşkın Manası” piyesini oynadıklarını, İçel dergisinden  öğreniyoruz. )
Vali Tevfik Sırrı Gür, bu sanat adamının değerini anlamış ve ona geniş olanaklar tanımıştır. 1944 yılında yapımına başlanan Halkevi binasında Celal Abaç’ın ve İstanbul’dan davet edilen Muhsin Ertuğrul’un verdikleri bilgi ve projeler dikkate alınarak, döner sahneli büyük tiyatro salonuna yer verilmiştir.
Bir konservatuar gibi çalışan Halkevi Tiyatro Kolu, tanınmış pek çok sanatçı yetiştirmiştir. Sohban Koloğlu (1918), Danyal Topatan (1916–1975), İlyas Avcı (1930), ismet Barlas(1939–1992), Suphi Tekiner (1940), Halil Metin Ertan (1941), Ali Söylemezoğlu, Atıf Yılmaz Batıbeki (1925), Hasan coşkun Orhon hemen akla gelen isimlerdir.
İstanbul Şehir Tiyatrosu gibi resmi tiyatrolar ve özel tiyatroların hemen hepsi Anadolu turnelerinde muhakkak Mersin’e uğramayı gelenek haline getirmişlerdir.
Şimdiki Kurum Sinemasının yerinde bulunan Mersin’in ilk sinema binasının, büyük sahnesi ve üç tarafı localarla çevrili salonu, tiyatro etkinliklerine sahne  olmuştur.
1940’1ı yıllardan itibaren Güneş Sineması ve yazlık sinemalar da bu amaçla kullanılmıştır.
Vasfi Rıza Zobu, Galip Arcan gibi tiyatrocular Şehir Tiyatrosu turnelerinde, Raşit Rıza, Burhanettin Tepsi, Sadi Tek, Muammer Karaca, Avni Dilligil gibi tiyatrocular kendi gruplarıyla geldikleri Mersin’de “Halkevinin Döner Sahnesinde oynamak ve “eski tiyatrocu arkadaşlarını”  ziyaret etmek fırsatını bulmuşlardır. Mersinlilerin” ayni ve nakdi” yardımlarıyla yapımı iki yılda tamamlanan halkevi binası 29 Ekim 1946 akşamı, Ankara Devlet Tiyatro ve Operası’nın sahnelediği Mme. Butterfly operasıyla  açılmıştır.
Uzun süren restore çalışmasından sonra eski Halkevi binasında kurulan (Türkiye’nin dördüncü) Mersin Devlet Opera ve Balesi’nin 9 Mart 1992 akşamı yapılan açılış töreninde (değerli bir “cemile”        olarak)  yine Mme. Butterfly operası sahnelenmiştir.

2. 1960 SONRASI ÇABALARI
1960 yılında Mersin’de “Tiyatro Sevenler Derneği” kurulmuştur. Bu derneğe bağlı olarak ismet Barlas, Behzat Şengenç ve Oktay Caner tarafından kurulan “Öncüler Cep Tiyatrosu” Mart 1961′den itibaren Yuvam Ana Okulu salonlarında üç eseri (Eugene Labiche’in “iki Sıkılgan” Turgut Özakman’ın “Duvarların  Ötesi”, A. Çehov’un ‘Teklif’) sahnelenmiştir.

3. 70′Li – 8O’Li YILLAR –  YOĞUN ETKİNLİKLER
1971 Yılında Ayhan Tanrıver’in çabasıyla kurulan “Mersin Bölge Tiyatrosu Deneme Sahnesi” 1978 yılında Kültür Müdürlüğü bünyesinde ve 1981 yılından sonra Beden Terbiyesi Bölge Müdürlüğü bünyesinde “İçel Bölge Tiyatrosu” adıyla çalışmalarını sürdürmüştür. Kasım 1982′den sonra “Mersin Belediyesi Bölge Tiyatrosu” adıyla çalışmalarını sürdüren Bölge Tiyatrosu, Atatürk Parkı Açık Hava Tiyatrosunda, Tiyatro ve Konser Salonunda ve (şimdi yıkılmış) Nikâh Salonunda 80’1i yılların sonuna kadar çok sayıda oyun sahnelenmiştir.
1971′den sonra sahneye konulan oyunlardan birkaçı:”Pembe Evin Kaderi”, “Tuzak”, “Çarli’nin Teyzesi”, ”Almanya’dan Bir Yar Gelir Bizlere”, “Ayak Bacak Fabrikası”, “Küçük Kara Balık”, “Fehim Bey Konağı”, “Bir Kahramanın Ölümü”, “Gemilerde Talim Var” (2. Gülnar Üzüm Festivalinde), “Evler Evler”, “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım “(5–8 Kasım 1984′de Adana’da), “Keşanlı Ali Destanı”, “Hastane mi Kestane mi?” (1983 Mersin Festivali), “72. Koğuş” (Yönetmen: ismet Barlas. 1984 Mersin Festivali süresince )
Cocuk oyunları: “Becerikli Kanguru”, “Pinokyo” (1983–1984 öğretim yılı) ve “Harikalar Sirki” (Müzikli, danslı) (1985–1986 öğretim yılı )
Mersin Bölge Tiyatrosu Nisan – 1984′de Sarıyer Halk Eğitimi Merkezi’nin düzenlediği “Boğaziçi Amatör Tiyatrolar Şenliği”ne ve Kültür Bakanlığının düzenlediği “Uluslararası Amatör Tiyatrolar Şenliği”ne  katılmıştır.
Haziran – 1989′da Mersin Devlet Hastanesi Tiyatro Grubu, Ali Pehlivan’ın yönetiminde hazırladıkları bir oyunu Atatürk Parkı Açık Hava Tiyatrosu’nda sahnelemiştir.
1989 Mersin Kültür ve Sanat Festivalinde Devlet Opera ve Balesi’nin sahnelediği “Romeo ve Juliet Balesi”ni, Açık Hava Tiyatrosu’nu dolduran 4000 sanatsever Mersinlinin 15–20 dakika süren ayakta alkışlamaları, 90’1ı yıllarda Mersin’de Devlet Opera ve Balesi kurulması için yetkililere güzel bir esin kaynağı  olmuştur.
1980′li yıllarda Mersin’de eğitim kurumlarının ve özel kuruluşların anılardan silinmeyen “piyes sahneleme” çalışmaları olmuştur. “Liseler Arası Tiyatro Yarışması”nda çok sayıda yerli ve yabancı tiyatro eseri yetenekli genç öğrenciler tarafından  oynamıştır.
2 Ayda bir yayınladığı “Anadolu Cam” dergisiyle basın yayın alanında etkinliğini sürdüren Anadolu Cam Sanayii’nin tiyatro çalışmalarına önem vererek 1982, 1985 yıllarında iki piyes sahnelemesinden söz etmek yerinde olacaktır.
ACS “Güzel Sanatlar Kurulu” tarafından 1982 yılı başında kurum çalışanlarından seçilen, yetenekli tiyatro heveslisi 20 kişi ile grup kurulmuştur. “iyi bir tiyatro seyircisi oluşturma ve tiyatro sevgisini yaymada öncülük etme” amacıyla başlanan bu girişim alkışlanmaya değerdir.
Adana Devlet Tiyatrosu sanatçıları Emre Alpagut, Nihat Yıldırım ve Ekrem Kocaçal’ın öğretici olarak katıldıkları haftada 2 saatlik çalışmalarda tiyatro kültürü, tekniği, diksiyon, hitabet uygulamaları yapılmıştır. Bilgi ve becerinin artması üzerine çalışmalar bir oyun sahnelenmesine yönelmiştir.
Refik Erduran’ın “Ayı Masalı” oyunu Kamer Sineması’nda 18–19 Haziran 1982 günlerinde iki gece oynanmıştır. Ali Pehlivan’ın yönettiği, 13 amatör sanatçının rol aldığı 2 perdelik oyunun dekor ve kostümleri özenle hazırlanmıştır. Daha sonra ACS Eğitim ve Sosyal Tesisleri’nde birkaç  kez tekrarlanmıştır.
1984 yılı sonlarında tiyatro çalışmalarına yeniden başlayan ACS Tiyatro Kolu, İngilizceden çeviri “O Güzelim Kaymaklı Dondurma Rengi Elbise” komedisini 1985 yılı Şubat ayında Kamer Sineması’nda iki gece  sahnelemiştir.
İki oyunda da rol alan ve “Ayı Masalı”ndaki “ana” rolünde beğeni kazanan Sayın Gülser Ersoy’un verdiği bilgiye göre oyun, tiyatro sever Mersinlilerin coşkun alkışlarıyla karşılanmış, basında övgü dolu haber ve yazılar yayınlanmıştır. Güzel bir rastlantı olarak ayni günlerde Adana Devlet Tiyatrosunda sahnelenmekte olan “Ayı Masalı”nı izleyen ACS’li sanatçılar, kendi oyunlarını daha başarılı  bulmuşlardır.
(Ataş Rafinerisi yöneticilerinin yine bu yıllarda büyük başarılarla gerçekleştirdikleri tiyatro çalışmalarını ayrıntılarıyla yazmak gerekir. )

4)  1990 SONRASI
Belediyenin Deliçay Tesislerinde 1990 Yılında kurulan “Küçük Sahne “de Adana Devlet Tiyatrosu bir süre oyunlarını sahnelemiştir. Yeni Fuar Alanında (Liman karşısında, şimdi terkedilmiş halde) Belediye Tiyatro Salonu, ulaşım güçlüğü nedeniyle ilgi  görmemiştir.
Çocuk oyunları oynayan Kamer Livan Tiyatrosu, Mersin Bizim Tiyatro ve Fikret Yalçın yönetiminde Ok-Ast Tiyatrosu, Ali Nasrettin yönetiminde Stüdyo Nasrettin son yıllarda başarılı çalışmalar sergilemişlerdir. 1993 yılında Mersin Altın Mask Tiyatro Şenliği’nde Stüdyo Nasrettin “Kötü Bir Kız Olmak istemiyorum” oyununu yarışma dışı sunmuştur.
Sayın Ali Nasrettin’in İçel Sanat Kulübü Bülteni’nin Şubat 1993 tarihli 10. sayısında yayınlanan yazısında “Tiyatroyu sevdirmek amacıyla Mersin’de yapılan hem amatör hem profesyonel tiyatro olaylarına ışık tutacak makalelerle her ay katkıda bulunacağını” belirtmesine karşın yazılarını sürdürmemesi bir kayıp  olmuştur .
1993 Mersin Kültür ve Sanat Şenliği’nde Haldun Dormen’in organize ettiği “Evita Müzikali”, “Damdaki Kemancı, “Vanya Dayı’” (İstanbul Şehir Tiyatrosu) ve “Şahane Züğürtler” (Dormen Tiyatrosu) sahnelenmiştir.
Mersin Devlet Opera ve Balesi 9 Mart 1993 akşamı “Madam Butterfly Operası”ile açılmıştır. “Boş Beşik Operası”nın Dünya Prömiyeri Mersin Devlet Opera ve Balesi tarafından 3 Ocak 1994 günü gerçekleşmiştir.
Mersin Üniversitesi Devlet Konservatuarı 1993 yılında kurulmuş, Şubat – 1995′te resmen açılmıştır.

Mersinde Tiyatro Çalışmalarından Bir kesit – Araştırmacı Yazar Gündüz Artan (Bu Araştırma  İçel Sanat Kulübü Bülteni 34. sayısında yayınlanmıştır.

Halkevi Tiyatrosuna nasıl sahip çıkıldığına ilişkin tüyler ürperten bir yazı için burayı tıklayınız………

Biyografik Bilgi

scroll to top