,

MUT YÖRESÄ°NDE KÖK BOYACILIK – Sıtkı SOYLU

Yüzyıllardır kullanıla gelmiş olan ve genel olarak «Kök Boy» diye ifade edilen, çeşitli bitkilerden halkımızın, doğrudan elde ettiği boya tekniği yeniden keşfeder gibiyiz.
Kimyasal boyaların renk ve ton zenginliğine karşılık insan sağlığı açısından taşıdığı sakıncalar, ışığa karşı hassasiyeti yanında köylüler için bir harcama  kaynağı oluşu, unutulmak üzere olan  halkın boyacılık tekniğini yeniden gündeme getirmiştir.
Özellikle halk el sanatlarını otantik  bütünlüğü içinde yeniden ihya etmek isteyen gayretlerin kök boyaya yönelmesini takdirle karşılıyoruz.
Boya tekniği ile ilgili araştırma ve yayınların, bu eğilimi daha da artıracağı kanaatindeyim.
Şüphesiz, kök boyacılık, iklim ve  coğrafya şartlarına bağlı olarak çevrede yetişebilen bitkilerle yakından ilgilidir.
Değişik bölgelerdeki halı, kilim vb.  gibi dokumalarda görülen  renk farklılıkları, tamamen buna yani o bölgede yetişen ve boya elde edilen bitkilerin sahip  olduğu renk özelliğine bağlıdır.
Örnek olarak TaÅŸeli yöresinde hakim renk, sarı, kırmızı, yeÅŸil, siyah kahverengi’dir.
Halkın «Gök» dediği mavinin değişik tonlarını verecek bitki türü kısıtlıdır.

Kök boyacılığında üç unsur var. Birincisi ağartma. Bununla iplik veya yünün  tabiatında bulunan kirliliği giderilir.
Daha çok düz ve beyaz dokunmuş pamuklu kumaşlarda bu yöntem uygulanır.
Dokunan kumaş,  «Mayıs» denilen ilkbaharda yeni otlamaya çıkmış sığır gübresine yatırılır. Bir haftaya yakın sulu gübre içinde bırakılan bez bol su ile yıkanarak fevkalade parlak bir beyazlık elde edilir. Anlaşılıyor ki halkımız, adını bilmese de gübredeki metan ve amonyağın etkisini keşfetmiştir.
İkinci unsur, kumaş veya ipin boyanmasından önce  boyayı  iyi algılaması için kullanılan «Şaplama»dır. Şaplamada daha çok ve ana unsur olarak şap kullanılır. Buna, boyanın rengine göre malzeme ilave edilerek  değişik tonlar elde edilir.
Üçüncü unsur ise doğrudan boya elde edilen bitkilerin kök, meyve, meyve kabuğu vb. gibi ürünleridir.
Özet  olarak ana renkler şu bitkilerden elde edilir.
KIRMIZI  : Kök boya denen bitkinin kökünden elde edilir. En çok kullanılan renkler arasında kırmızının bulunuşu, bu bitkinin her yörede yetişmesi bu boyama tekniğine de adını vermiştir.
Kırmızı renk ayrıca yabani gül ve it burnundan elde edilir.
YEŞİL: Şeftali yaprağı göztaşı ile kaynatılarak elde edilir. Ebegümecinden de fazla kalıcı olmamakla beraber yeşil renk alınır.
SARI : Ham maddesi oldukça çok olan bir boya çeşididir. Nar’ın meyve kabuğundan, meyve kökünden, safran’dan sığır kuyruğundan, Nevruz otundan, sütleğenden ve kök denen bitkiden elde edilir.
SİYAH : Yarpuz’dan
KAHVERENGİ : Ihlamur, çam kabuğu, armut yaprağı, çevizin meyve kabuğu, gövde kabuğu ile yaprağından.
MAVİ: Ayvanın kabuğu ile çekirdeğinden elde edilir.
Özellikle koyu renklerin şaplanması ve ton değişikliğini elde etmede yağmur suyuna ıslatılan paslı demir parçalarından oluşturulan demir oksitten yararlanılıyor.
Yine şaplamada sumak yaprağından elde edilen karışım kullanılıyor.
Sıtkı Soylu : Gazeteci, yazar – Mut

* Mersin Halk EÄŸitim Merkezi Müdürlüğü Yayın Organı “içel Kültürü”  1987 – 1. Sayı dan alınmıştır.

Biyografik Bilgi

scroll to top