TARSUS MAKAM-I DANYAL – Arko.Abdulbari YILDIZ

Tarsus ilçe merkezi, 901 ada 1 parsel üzerinde bulunan Makam camisinin ön cemaat bölümü 1857 yılında yapılmış olup, adını burada türbesinin olduğuna inanılan Danyal Peygamberden almaktadır. 1857 yılından beri cami içerisinde Danyal Peygamberin temsili mezarı bulunmaktaydı. Önceleri ahşaptan olan bu mezar 1960’lı yıllarda arka cemaat bölümünün yapılmasıyla bu mezar mermere dönüştürülmüştür.
Tarsus Belediyesi tarafından 2006 Mart ayında,  camiinin doğu avlusunda abdestlik yapım hafriyat çalışması sırasında, camiinin altına intikal eden basık tonozlu kemerli bir yapının ortaya çıkmasıyla olay Müze Müdürlüğümüze bildirildi.
Hafriyat sahasında yaptığımız incelemeler sonucu, burada Arkeolojik Kurtarma Kazısı yapılmasına karar verdik. Kazı çalışmalarına başlamadan önce Tarsus Belediyesi ve Mülkiyet sahibi Adana Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile bir protokol imzaladık. Protokol gereğince kazı çalışmalarının tüm masrafını, işçi güvenliği ile röleve ve restorasyon projesini ve uygulamasını Tarsus Belediyesi üstlendi. Bizim için kazı çalışmalarının yapılamasından çok, çıkacak mimari yapıların korunması ve ilçe turizmine kazandırılması daha önemliydi. Bu amaçla kazı çalışmalarına başlamadan önce, çıkacak olan mimari yapıların kim tarafından projelendirilip, restore edileceğini protokole ekledik. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğünün 30–05–2006 tarih ve 85838 sayılı izinleri doğrultusunda Tarsus Müze Müdürlüğü başkanlığında kazı çalışmalarına başlanmış 11 ay kesintisiz devam eden çalışmalar 2007 Şubat ayında sona ermiştir.
11 ayı aşkın süren kazı çalışmaları sonucunda birçok mimari yapı ile karşılaşılmıştır. Roma ve İslami dönem yapılarının bir arada görüldüğü kazı çalışmalarındaki en önemli veri caminin güneyinde ortaya çıkarılan Roma dönemine (M.S.I.-II yy) ait köprünün ağzında, ilk evresi M.S.7.yy’a tarihlenen ve üst örtüsü M.S. 13. yy’da değiştirilen bir türbe yapısının bulunmasıdır. Manastır tonozlu bu türbe yapısı, caminin içinde bulunan Danyal Peygamberin temsili mezarının hemen altında ortaya çıkması, temsili mezar yapılırken aşağıda bulunan türbenin varlığından haberdar olunduğunu göstermektedir. Zira caminin bu bölümünde bulunan duvarlar ile kolonlar, türbenin köşe taşlarına oturtulması ve türbeye herhangi bir yük bindirmemesi de söz konusu türbenin korumaya alındığının bir kanıtıdır. Danyal Peygamber ile ilgili yapılan kaynak araştırmasında şöyle bir kaynağa ulaşılmıştır.
“Hicri: 27 yılında Hz. Ömer zamanında Tarsus İslam Kuvvetleri tarafından fethedilir. Şehrin imarı sırasında İslam Kuvvetleri komutanı Ebul Musa Eş Arı tarafından, kapısı mühürlü bir odanın içerisinde bir sanduka bulunur. Ebul Musa tarafından açılan sandukada kefeni altın işlemeli olan ve parmağında bir yüzük bulunan devasal büyüklükte bir cenaze görülür. Yüzükte iki aslanın ortasında bir çocuk figürü tasvir edilmişti. Yüzük komutan Ebul Musa tarafından Hz. Ömer’ e gönderilir. Hz. Ömer yüzüğü Hz. Ali’ye gösterir. Hz. Ali; yüzüğün Danyal Peygambere ait olduğunu, zira bu yüzük üzerindeki tasvirlerin de, Danyal Peygamberin başından geçen olayın bir sembolü olarak betimlendiğini söyler. Bunun üzerine Hz. Ömer cenazenin çalınmaması için, mezarı daha derinlere gömülmesini emreder. Komutan Ebul Musa da, nehrin akıntısını keser ve mezarı derine gömer üzerini de harç tabakasıyla kapatır ve kimsenin mezarı çalmaması için de nehrin mezarın üzerinden akmasını sağlar”.[1]
[1] Alimul Allame, Ahmed Bin Muhammed Bin İbrahim Ennisaburi, Kısas-ı Enbiya-El Arais- Essarlabi –Hic: 427 Mil: 1006 sayfa 383.
Makam camisinin 20 m. doğusunda Antik Berdan Nehrinin yatağı bulunmaktadır. Beşik tonozlu yapıda yapılan kazı çalışmalarında Berdan Nehrinden ayrılan ve yapıyı ikiye bölen bir kanal bulunmuştur. Bu kanal duvarları türbenin doğusunda bulunan kemerli pencereleri teğet geçmektedir. Kanal ile suyun, türbenin üzerinden geçirilmesi sağlanmıştır. Zira türbenin içinde bulunan kanal oyukları, sıva izleri ve duvardaki aşınmalar suyun buradan akıp,  türbenin güneyinde yer alan kemerli pencerelerden geçtiğinin göstergesidir.
Türbe yapısının içinde yapılan kazı çalışmalarında -5.40 m. horasan harcı ile karşılaşılmıştır. Horasan harcının içinde 4 adet İslami dönem bronz sikke bulunmuştur. Sikkeler üzerinde yapılan incelemeler sonucu sikkelerin 4 halife dönemine ait oldukları anlaşılmıştır. Bu da harcın Hz. Ömer döneminden önce dökülmediği, Hz. Ömer veya hemen sonrasında döküldüğünü göstermektedir.
1984 yılında bir vatandaş tarafından Tarsus Müze Müdürlüğüne M.S.5-6 yy’a tarihlenen kireç taşından mimari bir pano getirilmiştir. Şuanda Müze Müdürlüğünün teşhir salonunda sergilenmekte olan bu panoda iki aslan arasında bir erkek figürü betimlenmiştir. Üst panelde de ay tanrısı Men ile güneş tanrısı Helios sahnesi olan bu pano Mersin Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Doç.Dr.Ayşe AYDIN tarafından Danyal’ın Panosu olarak yayınlandı.
Türbenin doğu penceresinin sağ üst kısmında Babil başlığı stilinde oyulmuş bir taşın üzerinde 7 köşeli bir yıldız kabartması bulunmaktadır. Yıldız kabartması ile başlık motifinin bir benzeri Danyal’ın Panosunda da bulunmaktadır. Bu da; Danyal’ın Panosunun kazı alanına yakın bir yerde çıkma olasılığını güçlendirmektedir. Danyal’ın Panosunun Tarsus’ta bulunması Danyal’ın M.S. 5-6 yy’larda Tarsus’ta tapınım gördüğünün göstergesidir.
Kazı çalışmalarında ortaya çıkan bütün bu veriler antik kaynakta bahsedilen verilerle örtüştüğünden kazı sonucu bulunan bu türbe yapısının Danyal Peygambere ait olabileceğini göstermektedir.
Türbenin batısında yapılan kazı çalışmalarında türbenin batı duvarında bir pencere açıklığı ortaya çıkarılmıştır. Yapılan incelemeler sonucu bu pencerenin daha sonraki dönemlerde açıldığı anlaşılmıştır. Çalışmalar esnasında mermer bloklardan oluşan taban döşemesi ile bu alanın kuzey kesiminde doğu-batı uzantılı bir su kanalı bulunmuş olup, kanalın da hemen yanında abdest alınan bölümler ortaya çıkarılmıştır. Mermer zemin döşeme kıble güzergahında bulunduğundan, bu alanın namaz kılınan yer olduğu görüşüne varılmıştır. Zira türbenin doğusunda kanal suyu geçtiğinden, türbeye buradan ziyaret yapılamaktaydı. Türbeyi ziyaret etmek isteyenler için türbenin batı duvarında bir pencere açtırılıp,  ziyaretin buradan yapılması sağlanmıştır. Bu bölüm abdest alınıp, namaz kılınan bir alan olmalıydı.
Caminin arka cemaat bölümünde yapılan kazı çalışmalarında 18-19 yy’lara tarihlenen 3 bölümden oluşan küçük havuzcuklar ortaya çıkarılmıştır. Bu havuzcukların kuzey duvarları şuan kazı yapılmayan arka cemaat bölümüne intikal etmektedir.
Caminin içinde ibadet edilecek başka bölüm kalmadığından çalışmalar sona erdirilmiştir. Zira buraya gelecek olan ziyaretçilere ibadet yapmaları için bir alanın oluşturulması ihtiyacı bulunmaktadır.  K kazı çalışmaları sonucunda Roma dönemine ait mimari parçaların yanında en erken M.S. 13.yy’a tarihlenen seramik parçaları bulunmuştur. Bunlardan 5 tanesi envanterlik, 9 tanesi de etütlük eser olarak kaydedilmiştir. 4 tanesi İslami, 99 tanesi de Bizans dönemi olmak üzere toplam 103 adet bronz sikke ile bronz bir haç da etütlük nitelikte kaydedilmiştir.
Makam-ı Danyal camiinde yapılan kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkan mimari yapıların sağlamlaştırılması ve buranın ilçe turizmine kazandırılması için restorasyon çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Tarsus Belediyesi sponsorluğunda Yıldız Teknik Üniversitesi tarafından buranın restorasyon projesi tamamlanmış olup, 2008 yılı içerisinde bu proje, uygulamaya konulacaktır.
MAKAM-I DANYAL- TARSUS MAKAM-I DANYAL CAMİİ KURTARMA KAZISI – * Abdulbari YILDIZ, Tarsus Müze Müdür V. TARSUS-MERSİN
bahriyildiz72@mynet.