MERSİN SİZE MİNNETTARDIR (I)
YEDEK TEĞMEN KOZANLI MUSTAFA NAİL(*)
Onlar ki toprakta karınca, suda balık
Havada kuş kadar çokturlar
Korkak, cesur, cahil, hakim ve çocukturlar
Kahreden ve yaratan ki onlardır
Destanımızda yalnız onların maceraları vardır
(Nazım Hikmet)
HOŞ GELİŞLER OLA.
5 Kasım 1918 37 yaşındaki tümgeneral Mustafa Kemal Halep’teki görevinin sona ermesinden sonra Adana’dan demiryolu ile Mersin’e gelir. O gece sabaha kadar birlikte olduğu, 23.Tümen Komutanı eski silah arkadaşı Bursalı Albay Bahaeddin Bey’in konuğu olarak geceyi Uray Caddesi üzerinde saatli kilise karşısındaki Karamancılara ait binada geçirir.(Halen MBB Mülkiyetinde olup restore edilmektedir)Mersin Mutasarrıfı Galip Bey, Jandarma Tabur Komutanı Hasan Zühtü ve Jandarma Bölüğü Yüzbaşısı Talat Beylerle ve diğer kişilerle yaptığı görüşmelerde durumun kötüye gittiğini belirterek; “Bizim için savaş henüz bitmedi, asıl kurtuluş savaşına bundan sonra başlayacağız. Ona göre hazırlıklı olmamız gerekir” demiştir. Silifke ile Toros Dağları’nın eteklerindeki karakolların sayısının arttırılmasını, depoda bulunan yeni silahların bol cephane ile dağ köylerine dağıtılmasını önermiştir. Silah ve malzemelerin dağıtımı, Yüzbaşı Talat Bey tarafından Seyyar Jandarma Müfreze Komutanı Arslanköylü (Efrenkli) Hüsnü (Yıldırım) aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
30 Ekim 1918 /1.Dünya savaşı mağlubu Osmanlı Devleti ,savaşı kazananlarla Mondros Ateşkes anlaşmasını imzalar.13 Kasım 1918 ‘de İstanbul 1.Dünya savaşı galiplerince işgal edilir. Mersin’den sonra 13 Kasım 2018 İstanbul’a gelen Tümgeneral Mustafa Kemal, yaveri Cevat Abbas’ın işgal görüntülerine ağlamaklı olması üzerine ona; ”Geldikleri gibi Giderler” diyerek teselli eder ve İstiklal savaşının misyonunu orada belirler.
Bu mütareke Türk milletini yeni bir mücadelesine, yeni bir harp sürecine itmiştir. Anadolu’daki Türk halkına yönelik yapılan askeri ve siyasi tecavüzler, Türk tarihinde “Milli Mücadele Dönemi” olarak adlandırılan mücadelenin sebebini ve başlangıcı teşkil etmiştir.
17 Aralık 1918 / İngilizlerden sonra Fransız askerleri Mersin’i işgal ederek, idareyi üstlenirler. Yarbay Romieu komutasındaki 1500 kişilik Fransız birliğinde sadece150 kişi Fransız’dır. Diğer askerleri ise Ermeni Lejyonerlerdir. Aralarında bir miktar Hindli, Müslüman Cezayirli ve Tunus’lu müstemleke askeri mevcut idi.
21 YAŞINDAKİ KOZANLI MUSTAFA VE FEDAİ MÜFREZESİ
Aralık 1919 /İlk olarak Mersin Mut Müdafai Hukuk Cemiyeti bölüğü kurulur. Silifke Askerlik Şube Reisi Binbaşı Emin (Mengenli) Mut’a gelir ve Silifke Müdafai Hukuk Cemiyetinin ve sonrasında Ermenek Gülnar, Anamur cemiyetlerinin teşkilatlanması sağlanır, Osmanlı Ordusu yüzbaşılarından Emin Resa komutasında da Fedai Müfrezeleri oluşturulur.
O ÖĞRETMENDİ
Bu fedai gruplarından birisinin komutanı 21 yaşındaki Yedek subay öğretmen Kozanlı Mustafa Nail’dir. O Mersin dağlarında Kuvayı Millliye’nin ilk kahramanı, ilk kurşunları sıkan gençtir. Adana Saimbeyli’de doğar.(1898). 1915 yılında Adana Erkek Öğretmen Okulu’na girer. Askere çağrılır. İhtiyat Talimgâhı’ndan Teğmen rütbesiyle mezun olur.. Filistin Cephesi’ne gönderilir. Eylül 1918’de İngilizlere esir düşer. Mısır’daki esir kampında 15 ay kalır. Memleketine döndüğünde ailesini bulamaz ve Karaman’da bir arkadaşına sığınır. Orada Kuvayı Milliye güçlerine fedai olarak katılmak üzere girişimlerde bulunur.
İLK HEDEF EFRENK (ARSLANKÖY)
28 Şubat 1920 /Toros dağları 1500 metre yüksekliğindeki coğrafyada şiddetli kar ve tipi vardır. 30 kişilik Atlı fedailer , köy yollarında, vadilerde tepelerde güçlükle Efrenk’e (Arslanköy’e) doğru yol almaktadırlar. Sis ve çığ tehlikesi ile karşı karşıyadırlar. Kozanlı Mustafa Nail komutasındaki bölük, Efrenk (Arslanköy’) deki işgalci Fransızlar kontrolündeki Osmanlı karakolunu etkisiz hale getirmek ve oradaki teşkilatı Kuvayı Milliye’ye dahil etme hedefine kilitlenmişlerdir.
1 Mart 1920 /Gönüllü fedai grubu akşama yakın Efrenk ’in batısında Mersin Çayı’nın kaynağı olan Sunturas (Çağlarca) denen yere ulaşıp burada konuk olup gecelerler.
2 Mart 1920 /Kozanlı Mustafa Nail komutasındaki fedai müfreze 1 Mart 1920 sabahı köy sakinlerinin güvenilir istihbaratlar sonrası coşkun sevgi gösterileri ile Efrenk’e girer .Fedai Müfreze oradaki Fransızların Trablusgarplı bir nahiye Müdürü ve Başçavuş (Ali Vuruşkan) komutasında 18 kişilik Jandarma karakolunu işgal ederek gözaltına alırlar. Tüm karakol teşkilatı Kuvayi Milliye’ye katılmayı silah üzerine yemin ederek kabul ederler.
İLK ŞEHİT
Çok acı bir olay olarak tarihe geçmiştir ki, Kozanlı Mustafa Nail, Başçavuş Ali (Ali Vuruşkan)’yi bir yanlış istihbarat sonucu hainlikle suçlayarak tabanca ile vurur. Yanlış istihbarat sonra düzeltilir ama iş işten geçmiştir. Bu yanlış istihbaratla ölen Başçavuş Ali Kuvayı Milliye’nin Toroslardaki ilk şehidi olarak anılır. Bu acı Kozanlı Mustafa’nın ömür boyu vicdanında yer alır.
3 Mart 1920 /Bu işgalden haberdar olan Mersin işgalcilerden Fransız Binbaşı Anfre bölük komutanı Üsteğmen Galip Tekin’e derhal hazırlanıp Efrenk’e hareket ve güya eşkıyayı yok etme emrini verir.
Üsteğmen Galip Tekin civar yerlerde bulunan karakolları da organize ederek Kuvayı Milliye’ye hep birlikte katılma kararı alırlar ve akşama doğru Erçel (Değirmençay) Köyü stratejik noktasına varırlar. Bu bölüğe Buluklu ve Kuzucubelen karakol kadrosu komutan ve erleri de katılırlar. Kazanlı ve Karacailyas köyleri savaşçı gönüllüleri de teyakkuz halindedirler.
4 Mart 1920 /Kuvayı Milliye ‘daha önce katılmış Erçel takım komutanı Adanalı teğmen Emin Semre ile Üsteğmen Galip şu tarihi stratejik mutabakatı sağlarlar.
1 – Her iki bölüğün 113 eratının Kuvayi Milliye Milli güçlere katılacakları Efrenk’deki müfreze komutanı Kozanlı Mustafa Nail’e bildirilecektir;
2 – Bölük jandarma erleri ailelerinin Mersin’de bulunmaları dolayısı ile Fransız’ların onlara bir kötülük ve zulüm yapmamaları için bu katılma Efrenk bölüğü ile sun’i bir çarpışma ile kamufle edilecektir.
3-Bu suni çarpışma vesile edilerek ,Mersin merkezdeki depodan bir miktar daha cephane getirilmesi sağlanacaktır.
MUSALI KÖYLÜ BAŞÇAVUŞ EYYÜP’ÜN YANKILANAN EZAN-MUHAMMEDİ
12 Mart 1920 /Kılavur tepesinde Arslanköy ’deki Kozanlı Mustafa Nail komutasındaki 25 kişilik bölükte mevzilenir. Yakılan ateşler ve verilen işaretler üzerine karşılıklı ve şiddetli ateş sesleri ile yer gök gümbürdemektedir. Tekbir gölü civarındaki Kılavur tepesi ateşler içerisindedir ve “Allah Allah” sesleri çevrede çınlamaktadır. Birkaç saat süren bu suni çatışma aslında Mersin’deki Fransız komutanı aldatma ve daha fazla cephane temin amaçlı kamuflaj bir olaydır.
Onlarca Mehmetçikten kurulu iki bölük arasındaki müsademe Musalı köyünden Başçavuş Eyyüp’ün davudi sesi ile okunan akşam ezanı seslendirmesi ile sona erer.
Mersin’den gelen ve Kuvayı Milliye güçlerine katılan bölükten bir süvari Mersin jandarma tabur komutanlığına gönderilir ve Kılavur sırtlarında başlayan çarpışmanın şiddetlendiğini, (Çete) Kuvayı Milliye’nin kendilerinden üstün (!) kuvvette olduklarını ve acele takviye ve cephane gönderilmesi” talebini iletir.
20’li yaşlardaki genç Kuvayı Milliyeciler bir tarihi aldatmacayı oynamaktadırlar.
MERSİN’DEN GÖNDERİLEN MÜFREZE VE CEPHANEYE EL KONUR .
Seyyar jandarma bölük komutanı Üsteğmen Galip Tekin’in Mersin merkezden takviye ve cephane istemesi üzerine Mersin jandarma tabur komutanı Yüzbaşı Haydar Bey, 50 kişilik bir müfreze ve 3 katır yükü cephane ile Teğmen Cemil’ (Özden) komutasında Başnalar kalesi istikametine gönderir. Başnalar köyünde Galip Tekin’in Kuvayi Milliye’ye katıldığını öğrenen Cemil Özden ‘de kendilerine katılma kararı alır. Böylece Mersin’den gönderilen cephaneye de el konmuş olur. Müfreze eratı Kuvayı Milliye’ye katılır.(Bu katılmayı haber alan Mersin’deki Fransız makamları, Cemil Özden’in kardeşi ve ailesi efradını tevkif etmiş ve her türlü işkenceyi reva görmüşlerdir.)
ERÇEL’E (DEĞİRMENÇAY) COŞKU İLE DÖNÜŞ
Fedai müfrezeler bölük komutanı Kozanlı Mustafa Nail teşkilatını genişletmeye devam eder. Teğmen Veysel Arıkol komutasındaki Tepeköy karakolu’da gelir, bölüğe katılır. 30 kişilik ilk müfrezesinin fedai sayısını köy ve çevresinden gelenlerle 150 kişiye yükseltir. Bu Millî müfreze Erçel’e döner ve orada halk tarafından coşkun gösterilerle karşılanır. O sırada’ Erçel’de Nahiye Müdürü olan Tahsin bey ve köyün nüfuzlu şahsı olan Hacı Yusuf ağa zade İsa (Ersoy) efendi de müfrezeye büyük bir ilgi göstererek her türlü ihtiyaçlarının temininde birinci derecede etkili olurlar.
Millî müfrezelerin Erçel’e geldiğini haber alan Kerimler köyünden Osman Muzaffer (Koçaşoğlu) I.Dünya savaşından tanıdığı Müfreze Komutanı Mustafa Nail’e dört deve yükü erzak ve ikiyüz lira para yardımında bulunur.
İLK DİRENİŞ” BAŞNALAR KALESİ ”SAVAŞI
16 MART 1920 / Teğmen Kozanlı Mustafa Nail, bölüğünün emniyetini temin amacı ile stratejik bir mevki olan Mersin’e 20 Km uzaktaki Erçel köyünün Başna’lar Kalesinde(2) ileri karakol tertibatı alır. Mersin’deki Fransız işgal kuvvetlerinin daha önce çeteleri (Kozanlı’nın Müfrezesini) yok etmek amacı ile Kuvayı-Milliye üzerine gönderdikleri seyyar Jandarma bölüğünün bütünüyle Kuvayı Milliye saflarına katılmış olmasından Guvernör Anfre deliye döner. Mersin’den hafif ve ağır makineli tüfeklerle donatılmış iki bölük Fransız birliği daha 16 Mart 1920 de ERÇEL köyü istikametinde harekete geçirilir.
22 yaşındaki Kozanlı Mustafa Nail’in müfrezesinin mevcudu köylülerin yardımı ile 150 kişiye ulaşmıştır. Kuvayı Milliye güçlerinin İLK KURŞUNLARI sabah saat 9.00 milli müfrezenin ani ateş baskını ile sıkılmaya başlar. Fransız bölüğü, mevzileşerek karşı ateşe başlamış ise de Başnalar kalesi sırtlarında bulunan Müfreze güçlerine zarar vermez. Savaşın sonunda Mustafa Nail, tüm fedai müfrezeleri Komutanı Emin Arslan’a gönderdiği savaş raporuna göre düşman kaybı 23 ölüdür. Milli Kuvvetler ise hiç şehit vermemiş az sayıda mücahit hafif yaralar almışlardır.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ KURULUYOR
13 Nisan 1920 /O yıllarda İçel ve Mersin ayrı yönetim bölgeleri olarak ayrılmıştır. İçel’i dağlık Kilikya olarak tanımlıyabiliriz. Mersin ise Tarsus’la beraber farklı bir coğrafyadır. Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın talimatları gereği ve o şartlarda demokratik kurallarla yapılan seçimler sonucu İçel ve Mersin’den Ankara’ya ilk meclise 11 mebus gönderilir.11 üye 23 Nisan 1920 Ankara ilk TBMM toplantısında yer alırlar.(Bu mebuslardan birisi Kolordu Komutanlarından Albay Fahreddin Altay İzmir’e ilk giren Süvari Komutanı ve Gazi’nin en yakın silah ve siyaset arkadaşı olacaktır)
DEMİRTAŞ FEDAİ MÜFREZESİ.
Temmuz 1920 /Kozanlı Yedek Teğmen Mustafa Nail Fedai Müfrezeler grubunu daha fazla güçlendirmek üzere bölgedeki yerleşim yerlerinde gönüllü gençler toplamağa başlar .Grubu “Demirtaş Müfreze”si olarak işgalci Fransız güçlerine karşı Mersin ve Tarsus çarpışmalarında yer alacaktır.
KOZANLI’NIN SON DİRENİŞİ VE BAĞLAR’DA ŞEHİDİMİZ VAR
19 Temmuz 1920 /Kozanlı Yedek Teğmen Mustafa Nail’in de katıldığı Fransız işgal kuvvetleri ile son çarpışma Tarsus iki kilometre kuzey batısındaki BAĞLAR muharebesidir. Fransızlar bu bölgeyi iki dağ topu,800 piyade ,bol miktarda makineli tüfek ve otomatik tüfekle teçhiz etmişlerdir. Kuvayı Milliye’nin ise bir dağ topu ve az miktarda mermisi vardır. Mersin ve Tarsus cephesi gerisinde bulunan silahlı, kılıçlı, baltalı bilcümle ahalinin celp edilerek Belenkeşlik’li Hacı İshak Ağa komutasında harekete hazır hale getirilmiştir. Mersin -Tarsus tren hattı Fransızların takviye göndermemesi için kontrol altına alınmıştır. Bölgedeki bütün müfreze ve birlikler alarma geçirilmiştir. O tarihte bölgede bulunan Cenup Cephesi II.Kolordu komutanı Selahaddin Adil Paşa yaptığı teftişler sonucunu şu ifadesi tarihe geçer. “Karşımda milislerden teşekkül etmiş bir çete değil, muntazaman bir nizamiye kıtası görüyor ve maneviyatlarının yüksekliğine hayran oluyorum.”
18-19 Temmuz günü Kuvayı Milliye Müfrezelerinin yoğun taarruzu ile Fransız işgal kuvvetleri ile göğüs göğüse çarpışmalar başlar. Kozanlı Yedek Teğmen Mustafa Nail’in “DEMİRTAŞ Müfrezesi” ön saflardadır.
Bu günü birlik savaşın mağlubu Fransız güçleri Tarsus’a sığınır. Geride 200 ölü nefer ve cephanesi ve donanımının tamamını bırakır.
Tarsus grup komutanı Binbaşı Şemsettin Beyin “ Bağlar Muharebesini kazanan bu millet, her şeye muktedirdir.” ifadesi savaşın büyüklüğünü açıkça ortaya koymuştur.
Kahraman Kuvayı Milliye güçlerinden 15 şehit vardır. Bunlardan birisi Bağlar savaşının çılgın Türkleri Demirtaş Müfrezesi Komutanı 22 yaşındaki Öğretmen Yedek Teğmen Kozanlı Mustafa Nail’dir. Onun kısacık ömrüne sığdırdığı Saimbeyli, Kozan, Adana Filistin ve Karaman’da başlayan ve. Ve Toros Dağlarında Arslanköy ‘le devam eden Milli mücadelenin gönüllü yolculuğu Tarsus “Bağlar”’da sona erer.
Eshabılkehf tepesi eteklerinde toprağa verilir .19.07.1920
Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna tanık olamaz Kozanlı Mustafa … Daha 3 yıl 3 ay ve 30 gün vardır.
Kozanlı’nın Ailesinden hiç kimse yoktur, silah arkadaşları vardır o toprağa verilirken.
Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra Mersin Kuvayı Milliye ve Mücahitler Derneği’nin yaptığı çalışmalarla mezarı bulunur ve bir mezar taşı konulur.
Arslanköy ’de lisenin kütüphanesine onun adı verilir.(2006)
Adana Saimbeyli’den Toros’lara vatan mücadelesi için gelen ve Mersin Toros dağları coğrafyasının öz evlatlarından birisi olarak şehit olan kahraman öğretmen, Yedek Subay Kozanlı Mustafa Nail’i saygı ve rahmetle anıyorum.
Vahap Kokulu
Ocak 2021 vahapkokulu@gmail.com
(1)Kozanlı Mustafa Nail (d. 1898, Adana – 19 Temmuz 1920, Mersin)
(2)Mersin’in 15 km kuzeybatısındaki Kuzucubelen’in kuzeydoğusundadır. Kesintisiz duvarlarıyla yedigen planı sahip olan Orta Çağ’a tarihlenen kalenin üç kulesi bulunmaktadır.
YARARLANDIĞIM KAYNAKLAR (Teşekkür ederim)
•KURTULUŞ SAVAŞINDA İÇEL ( Lütfü Oğuzcan-Osman Muzaffer Kocaşoğlu-Mitat Toroğlu-Şeref Genç-Hasan Akımcı-Süleyman F.Mutlu-Ömer Nazmi Çiftçi-Zekeriya Karayaylalı)
•MİLLİ MÜCADELEDE DÖNEMİNDE MERSİN (1918-1922) Yrd.Dç.Dr Cihat Yıldırım.
•İÇEL TARİHİ Mustafa Necati Çıplak
•DÜNDEN BUGÜNE MERSİN Şinasi Develi
•MERSİN TARİHİ ÜZERİNE Fikret Ünver
•MERSİN TARİHİ KRONOLOJİSİ Gündüz Artan
•ATATÜRK’ÜN MERSİN ZİYARETLERİ Prof.İbrahim Bozkurt
•MEZARTAŞI FOTOĞRAFI İÇİN (MEKADER Facebook sayfası)