İÇEL REHBERİ — FUAD AKBAŞ – SAİT UĞUR
K ü l t ü r B a k ı m ı n d a n İ Ç E L
Kitabın başından (birinci bölümden) başlamak için bu satırı tıklayınız.
İçel kültür bakımından en kuvvetli vilâyetlerimiz arasındadır.
iktisadî bakımdan önemli bir durumda olduğu için bilginin manasını ve hayattaki büyük ehemmiyetini daha eyi takdir eden İçel halkı okuma yazmaya fazla kıymet
vermişlerdir.
Bilhassa kaza merkezlerinde, kasabalarda hemen her aile çocuğuna okuyup yazma öğretmek için her türlü fedakârlığı göze alır. Ayrıca Türk yurdunun her köşesinde olduğu gibi köylülerde çocuklarını okutmak için maddî ve manevi fedakârlıktan kaçınmamışlardır. Cumhuriyet devrinden evvelki zamanlarda bile köylüler aralarında para, yiyecek toplayarak bunlar mukabilinde köy çocuklarına okutma öğretecek öğretmen tedarik etmişlerdir. Cumhuriyetten sonra da hükümetin kültüre ehemmiyet vermesi üzerine ellerinden gelen bütün maddî ve manevi yardımı göstererek köy okullarını yapmışlar ve öğretmenlere her türlü kolaylıkları göstermişlerdir.
T A H S İ L Ç A Ğ I N D A K İ Ç O C U K L A R ;
Vilâyetin tahsil çağındaki çocuk mevcudu son yoklamada 19741 i kız, 21673 ü erkek olmak üzere 41416 olduğu tesbit edilmistir.
Buna elyevm okullarda okuyanlar da ilâve edilecek olursa yekûn bir hayli yükselmektedir. Okuyanlar 5736 kız, 13127 erkek olmak üzere 18883 dür.
N Ü F U S V A Z İ Y E T İ N E G Ö R E : Son yapılan nüfus sayımına göre vilâyetin umum nufusu 244236 dır. Bunun 123393 ü kadın ve 120843 erkektir. Bunlar arasında okuma bilenlerin yekûnu 10076 sı erkek ve 48491 i kadın olmak üzere 58572 dir.
Okuma bilmeyenlerin sayısı da 113317 si kadın ve 73347 si erkek olmak, üzere 185664 dür
Bu hesaba göre okuma bilenlerin yekûnu yüzde otuza yaklaşmaktadır. Erkekler arasında okuma bilenler mevçud nüfusa göre yüzde elliden fazladır. Kadınlar arasında ise yüzde onu geçmemektedir.
1941 – 1942 D E R S Y I L I N A G Ö R E O K U L D U R U M U
1941 – 1942 ders yılımızın İçel vilâyetindeki okul durumu şöyle idi.
Muhtelif kazalarda ilk okulların yekûnu 125 idi. Buradaki öğretmenlerin sayısı 70 i kadın ve 170 i erkek olmak Üzere 240 ı bulmuştur.
Talebe yekûnu da 5736 sı erkek 13147 si kız olmak üzere 18883 talebe mevcud idi
Ö Ğ R E T M E N L E R İ N M E Ş G U L O L D U Ğ U B U M E K T E P L E R K A Z A L A R A G Ö R E:
M E R S İ N D E :
Merkez kazasında 9 okul vardı. 31 i kadın 20 erkek olmak üzere 51 öğretmen mevcuddur. Talebe yekûnu da 1330 kız 1890 erkek olmak üzere 3220 idi.
Mersin köylerindeki okul adedi ise 30 olup 9 u kadın 25 i erkek olmak üzere 34 öğretmeni vardı. Köylerde okuyan talebeler 687 kız 1925 erkek olarak 2612 idi.
T A R S U S ‘ T A :
Merkez kazasında mevcut 7 okulda 15 i kadın 22si erkek olmak üzere 37 öğretmen vardı. 1205 i kız 1826 sı erkek almak üzere bu okullarda okuyan talebelerin yekunu 3041 idi.
Tarsus köylerindeki okullar ise 34 olup 3 ü kadın 35 erkek olmak üzere 38 öğretmen vardı. Bu mekteplerde 682 kız ve 2820 erkek olarak 3502 talebe okuyordu.
S İ L İ F K E D E :
Merkez kazasında 3 mektep olup 7 kadın ve 6 erkek olmak üzere 12 öğretmen mevcuddur. Talebe adedi ise 290 kız 579 erkek olarak 866 dır.
Silifke köylerindeki okul adedi 23 olup 1 kadm, 23 erkek olarak yekûnu 24 idi. 520 kız 1612 erkek olarak yekûnu 2131 talebe okuyurdu.
A N A M U R D A:
Merkez kazasının bir mektebi vardır. 5 erkek öğretmen olup 100 ü kız 252 si erkek olarak 352 talebe okuyordu.
Köylerdeki okul yekûnu 6 olup 9 öğretmen vardı. 175 kız ve 512 si erkek olarak 687 talebe vardı.
G Ü L N A R K A Z A S I N D A:
Merkez kazasının bir okulu olup biri kız 4 ü erkek oİmak üzere beş öğretmen vardır. 45 i kız 185 erkek olarak 230 okur mevcudtur.
Köylerdeki okulların yekûnu 9 olup 9 öğretmen vardı. 235 kız, 618 erkek olarak 933 talebe mevcuddu.
M U T K A Z A S I N D A : ”
Merkez kazasında 1 okul olup 3 ü kadın ve biri erkek olup 4 öğretmen vardır. 105 i kız 217 si erkek olarak 322 talebe meycuddur.
Köylerdeki okulların yekûnu 11 olup 11 öğretmen vardır. Buradaki talebe yekûnu 362 kız. 624 arkek olarak yekûn 986 dır.
Ö Ğ R E T M E N D U R U M U;
Bu heseba göre 18883 talebeye mukabil 245 öğretmen vardır. Kadroda mevcud bu öğretmenlerden başka Hars komitesi tarafından ücretleri verilmek üzere 20 öğretmen vekili daha olup bunlar Mersin ve Tarsus merkezlerinde açılan şubelerde çelışmaktadırlar.
Eğitmen Okulları
İçel vilâyetinde Eğitmen kadrosunun 46 eğitmeni vardır. Bunlarda Mersin köylerinde 12 olup 316 talebe okutmaktadır,
Tarsus köylerinde dört okulda on eğitmen vardır Talebe yekûnu 270 dir.
Müt’da 12 okulda 24 eğitmen. 356 talebe okutmaktadır.
Orta okullar
İçet vilâyetinde 1942 – 1943 ders yılma kadar bir lise açılmamıştı. İçellilerin en büyük dertlernden biri olan lise içün birçok hususi teşebbüsler de vardır. Ortaokul ise üçü resmî birisi özel olarak dörd tanedir.
1- Mersin orta okulu : 851 talebesi vardır. 250 si kız 601 erkekti.
Öğretmen kadrosuda 6 sı kadın 16 sı erkak olarak 22 dir.
2— Tarsus orta okulu : 628 talebesi vardır. 125 i kız 503 ü erkektir.
Dördü kadın ve 13 i erkek olarak 22 dir.
3— Silifke orta okulu : 285 talebesi vardır.; 73 ü kız 212 si erkekti.
3 ü kadın 9 u erkek olarak 12 öğretmeni vardır,
Özel okullar
İç vilâyetimizde iki özel okul vardır. Birisi Tarsus Amerikan kollejidir.
Orta derecede bulunan bu kolej leyli olup talebesi yalnız Mersin ve civarından değil Turkıyenin muhtelif tarafından gelmektedir. Yalnız erkeklere muhsus olan kollejde 165 taJebe vardır. Burada 9 kadın 22 si erkek olarak 31 öğretmen mevcuddur.
Diğer özel okul ilk okul derecesindeki Mersin Isıyuva ana okuludur.
3 kadın öğretmeni vardır. 49 kız 63 erkek olmak üzere 112 talebesi vardır.
San’at okulları
San’at okulları arasında dikiş yurdları vardır.
1— Mersin kadınlar dikiş yurdu: 1 öğretmeni olup 30 talebesi vardır.
2— Mersin dikiş – biçki ve şapka yurdu : 1 öğretmeni olup 22 talebesi vardır.
3— Tarsus Altını iğne biçki yurdu: 1 öğretmeni olup 25 talebesi vardır.
4— Tarsus Toros biçki yurdu : 2 öğretmeni olup 35 talebesi vardır.
Bu suretle 4 okulda 5 öğretmen ve 112 talebe mevcuddur.
Akşam Kız san’at okulu :
Maarif Vekâleti tarafından 1942 – 1943 ders yılında açılmıştır.
Merkez ve köy okul isimleri kazalarda ayrı ayrı gösterilmiştir.
Mükelleflerden bir grup
G e n ç l i k
V e S p o r
B a k ı m ı n d a n
İ Ç E L
Beden terbiyesi umum müdürlüğü teşekkül etmeden İçelde, Mersin, Tarsus ve Silifkede muhtelif spor teşekkülleri mevcuddu. Fakat Beden terbiyesi kanunu neşredilib ( İçel bölgesi ) teşekkül ettikten sonra merkezde ve kazada bu kanuna uygun olan teşekküller vücuda getirildi. Mükellefler bir disiplin altına alındı. Bu gün İçelde mevcud klüpler şunlardır:
1— Mersin İdman yurdu gençlik klübü: Mükellef 330 dur. Beden terbiyesi kanununa intibak ettirilmiş bir klüptür. Atletizm, Futbol sporları, atıcılık, güreş, iskrım, sportif oyunlarla meşgul olur.
2— Tarsus İdman yurdu gençlik klübü: Mükellef adedi 260 dır, Atlatizm, futbol, atıcılık, güreş ve sportif oyunlarla meşguldür.
3— Mut idman yurdu gençlik klübü: Mükellef adedi 40 dır. tatbik ettiği sporlar atletizm ve futboldur.
4— Anamur gençlik klübü: 225 mükellefi mevcuddur. Kanunen mecbur edilen hareketler yapılır.
5— Gülnar gençlik klübü: 77 mükellefi mevcuttur. Kanunen mecbur edilen hareketler yapılır.
6— Kazanlı (Mersin ) gençlik klübü: 64 mükellefi mevcuddur. Kanunen mecbur edilen hareketler yapılır.
7— Arslanköy (Mersin) gençlik klübü: 158 mükellefi mevcuddur. Kanunen mecbur edilen hareketler yapılır.
8— Panzin çukuru (Tarsus) :
9– Bozyazı (Anamur) gençlik klübü
10- Ortaköy (Anamur) gençlik klübü
11- Arpaç sakarlar (Mersin) gençlik klübü 26 mükellefi vardır.
12— Belenkeşlik (Mersin) ” 34 ” ” .
13— Manaz (Tarsus) ” 24 ” ”
14— Sarıibrahimli (Tarsus) ” 24 ” ”
15— Yenice (Tarsus) ” 51 ” ”
16— Bağlarbaşı (Tarsus) ” 11 ” ”
17— Taşucıı (Silifke) ” 10 ” ”
18— Erdemli (Silifke) ” 44 ” ”
19— Çömlek (Mut) ” 40 ” ”
20— Gilindire (Gülnar) ” 56 ” ”
21— Ovacık (Gülnar) ” 48 ” ”
22— Ferizler (Anamur) ” 33 ” ”
Beden terbiye hükümlerine göre müesseselerde kurulan gençlik klüpleri:
23— Çukurova fabrikası gençlik klübü: 620 mükellef mevcuttur. Bütün sporlar yapılır.
24— Rasimbey fabrikası gençlik klübü ( Tarsus ), 383 mükellef mevcuttur. Bütün sporlar yapılır
25— İçpak fabrikası gençlik klübü (Mersin): 320 mükellef mevcuttur. Bütün sporlar yapılır.
26— Turyağ fabrikası gençlik klübü (Mersin): 111 mükellef mevcuttur. Bütün sporlar yapılır.
Mersin sporcularından bir gurup
Beden terbiyesi içel bölgesi teşkilatında vazifedarlar
Vilâyet istişare hey’eti :
Reis: Bölge başkanı vali bay Sahip Örge.
Asbaşkan : Bay Muharrem Yeğin.
Azalar : Garnizon komutanı yarbay Edip .
Belediye reisi: Bay Hakkı Deniz.
Sıhhiye müdürü
Maarif Müdürü Bay Naci
Orta okul müdürü: Bay Ferid Kuran
Umumî meclis azasından: Bay Hayri Tunçbilek
Umumî meclis azasından: Bay Salih İnankur
Orta okul beden terbiyesi öğretmeni: Bay Hüsnü Kutluğ
Beden terbiyesi içel bölgesi spor şubelerini idare eden ajanlar
Atletizm ajanı :Tevfik Böke Deniz harp okulunda öğretmen
Su sporları ajanı :Edip Boran Bölge saha memuru,
Sportif oyunlar ajanı:Mithat Özdeş İş bankası müdürlerinden,
Güreş ajanı :E. Küçükalkar Deniz harp okulunda öğretmen.
Futbol ajanı :Mahmud Abaç ” ” “ ”
İskrım ajanı :S. Akdoğan Tüccar
1942 Spor faaliyeti umumî neticeleri
Futbol: İçel şanpiyonu Mersin İdman yurdu takımıdır. Bu takım ayni zamanda Türkiye futbol cenup gurubu şampiyonluğunu da kazanmıştır. Gruplar şampiyonları arasmda yapılan müsabakada da Türkiye futbol grup ikincisi olmuştur
Su sporları : İçel şampiyonu Deniz harp okul gücüdür: Deniz Harp okul gücü ve Mersin İdman yurdu gençlik klübü yüzücülerinden müteşekkil İçel takımı Adanada yapılan Türkiye birincilikleri müsabakasında Türkiye dördüncüsü olmuştur.
Atletizm: Atletizmde İçel bölgesinde geniş bir fâaliyet vardır. İçel takımı 1941 de Ankarada Türkiye üçüncülüğünü kazanmıştır. 1942 de İstanbulda yapılan Türkiye ferdi atletizm birinciliklerine 9 atlet federasyon tarafından davet edilmiştir. Bunlardan yedisi finale kalmağa muvaffak olmuşlardır. Biri çekiç atma Türkiye ikinciliğini biri sırıkla yüksek atlamada Türkiye üçüncülüğünü kazanmıştır.
Güreş: Bu branşta çok heveskâr vardır. İçel takımı muhtelif defalar grup birinciliğini kazanmış ve Türkiye birinciliklerine iştirak etmiştir.
Iskrım: Mahdut bölgelerde tatbik edilen bu spor şubesinde İçelde iyi bir çalışma vardır. İçel takımı federasyon tarafından muhtelif defalar Türkiye birincilikleri müsabakasına davet edilmiştir. Ve muvaffakiyetli dereceler almışlardır.
Sportif oyunlar : Tenis, Hendbol. Basketbol ve Voleybol faaliyeti çok geniştir. Teniste bölge şampiyonu Mersin idman yurdudur. Voleybolda şampiyon Turyağ klübüdür.
“İ Ç E L” de
M a t b u a t
İçel halkı, bilhassa şimendiferin uzandığı mıntakada ve ticaret merkezi olan yerlerde pek çok okur. İstanbul ve Ankara mecmualarını muntazaman takip eder.
Mersinde iki gazete bayii, Tarsusda, Silifkede ve diğer kazalarda da ayrıca gazete bayii olması bu hususta oldukça iyi fikir verebilir.
Bilhassa, Mersinde ve tarsustaki gazete bayileri yalnız bu işle uğraşır ve bu suretle geçinirler. İstanbul ve Ankara, hatta Adana postalarından gazete, mecmua, kitap geldiği zamanlar müvezziler şehrin dörtbir köşesine dağılırlar.
Hariçteki basın ile bu kadar alâkadar olan İçel halkı dahili basın İlede yakından alakadardırlar.
İçel’in merkezi olan Mersinde elyem üç matbaa vardır.
Mersinin tanınmış muharrirlerinden Yeni
Mersin Gazetesi Sahibi FUAD AKBAŞ
1— Yeni Mersin matbaası.
2— Ataçelebi matbaası.
3— Ege matbaası
Üç matbaada vilâyetin bütün tab işlerini harice muhtaç etmeden temin ederler.
GAZETELER
1942 de İçelde ( Yeni Mersin), ( Ege ) isminde iki gündelik gazete ile Halkevi tarafından neşredilmekte olan ( İçel mecmuası ) çıkıyordu. Ayrıca Ticaret odasının bir ( Sicil ticaret gazetesi) neşrolunmaktadır.
YENİ MERSİN:
(Fuat Akbaş) tarafından neşredilen bu gazete 1928 yılında (Yeni Mersin ) ismi altında neşredilmeğe başlanmıştır.
Onbeş yıldır muntazaman neşriyatına devam eden (Yeni Mersin) Mersinin en büyük gazetesidir. İçel aydınları her durumu siyasî, iktisadî, içtimaî yazılarını orada neşrederler.
Sayısı 5 kuruşa olan gazete, Pazartesinden mada her gün neşrolunur. Günün bütün dünya havadislerini okuyucularına verir.
İdarehanesi zeytinlü bahçe sokağındadır. Kendi matbaası vardır.
Bu matbaada hem kitap, cedvel, defter, kart vizit velhasıl matbaacılığa ait bütün işleri basılır. Ayrıca cilt kısmında teclid edilir.
Ayni zamanda her gün muntazaman (Yeni Mersin) gazetesi neşrolunur.
EGE GAZETESİ :
On” yıl evvel kurulmuş olan bu gazete son günlerde tekrar gündelik olarak intişara başlamıştır. Fiyatı beş kuruştur. Sahibi Hasan Basri Erkmen’dir.
SİCİL TİCARET VE BORSA GAZETESİ :
Ticarî ve sanayi odası tarafından neşredilen bu gazete onbeş günde bir defa çıkar. Daha fazla Sicil Ticaret ve mevzuatı ticariyeye ait yazılar neşreder.
Maarife yardım eden müessese
TÜRK MAARİF KURUMU :
Mersinde 1942 yılında Türk Maarif Kurumunun bir şubesi açılmıştır. Kurum Maarif neşretmek gayesile işe başlamıştır.
İdare heyeti azaları şunlardır: Orta okul müdürü Ferit Kuran, Tüccardan Kadri sabuncu, tüccardan Hayri Gültekin, öğretmeli Vasık, Emin Taner.
ÇOCUK ESİRGEME KURUMU :
Mersinde çok faal bir Esirgeme Kurumu şubesi vardır. Kurumun himayesine aldığı 40 dan fazla çocuğun bütün ihtiyacını temin etmekte ve kendi binasında büyütmektedir. Kürumun birde sineması vardır. Bu sinemadan gelen irad ve diğer hayır sevenlerin yardımı sayesinde çocuklara el uzatmak imkânı hasıl olmaktadır.
İdare heyeti azaları şunlardır:
Bayan Semahat Örge, Bayan Besmiye Kabaş, Bayan Ulviye Alpay, Bayan Behriye Hayırlıoğlu, Doktor Aptullah Ersoy, Sait Akıncı, Enver Germen, İleri okul Baş öğretmeni Niyazi, Fuat Morel, Doktor Vasfi Öezenkli, Şemsi Erman, M. İşalan, Nazım Miskavi, Şefik , Naci Aydemir.
S ı h h i b a k ı m d a n:
İ Ç E L
Sıhhi bakımdan İçeli tetkik edecek olursak umumiyet itibarile durum çok iyidir. Toroslardan denize kadar uzanan mıntakanın iklim, tabiat, toprak durumu bu kuvvetli hassayı vermiştir.
Bununla beraber bir kısım halk arasında Trahom ve sıtma hastalıkları vardır. Zührevi hastlıklar ise pek azdır. Fakat hükümetin çok sıkı ve dikkatli kontrolü sayesinde Trahomun önüne geçilmiş ve sıtma içinde sıkı tedbirler alınmıştır. Bu arada bataklıkların kurutulması, umumî şekilde sıtma mücaledesi nazarı dikkati çeker.
S I H H Î M Ü E S S E S E L E R:
İçel vilâyetinde sıhhî müesseseler bakımından masrafı Husus muhasebeden ödenen Mersin, Tarsus, Silifkede üç hastahane vardır.
H a s t a h a n e l e r :
Mersin hastahanesi elli yataklı olup muhtelif branjlar vardır. Tarsus hastahanesi yirmibeş yataklı, Silifke hastahanesi ise yirmi yataklıdır. Ayrıca Mut, Anamur, Gülnar da beşer yataklı dispanser de vardır.
Tarsus ve Mersinde de belediye tarafından açılmış dipanser mevcuddur.
E c z a h a n e l e r:
Mersinde üç, Tarsusta üç, Silifkede bir eczahane vardır.
D o k t o r l a r :
Mersinde, Tarsusta, sayısı yirmiyi bulan doktor mcvcud olduğu gibi diğer kazalarda da Hükümet doktorları vardır.
İ Ç M E S U L A R ;
İçel vilâyeti su bakımından zengindir. Şehirlerde ise su tertibatı vardır. Mersin kazasında belediye tarafından yaptırılmış süzgeçten geçen su tertibatı mükemmeldir. Tarsusta da çok su olmakla beraber süzgeçten geçen su tertibatı henüz yoktur.
Mersin irmağının mikyas ma derecesi 30, Buluktu menba suyunun mikyas ma derecesi 21 dir. Mutda mikyas ma derecesi 18 olan su vardır.
